Największa instytucja w międzywojennej Białowieży, funkcjonowała w okresie: grudzień 1920 – wrzesień 1939 roku. Nadawała ton życiu zarówno Białowieży, jak i licznym wsiom i miastom położonym na obszarze jej działalności.

Siedziba Dyrekcji Lasów Państwowych w latach 1920-1939 (2009,2008)

   Na wstępie – krótko o warunkach, w jakich doszło do utworzenia tej instytucji w Białowieży. Tuż po objęciu Puszczy Białowieskiej marcu 1919 roku przez władze polskie, opiekę nad nią przejęła samorzutnie zorganizowana milicja obywatelska, w skład której wchodzili byli pracownicy carskich apanaży. Milicja ta przekazała następnie Puszczę Inspektoratowi Puszczy Białowieskiej, który został utworzony z ramienia Ministerstwa Rolnictwa i Dóbr Państwowych. Inspektorat podlegał początkowo Zarządowi Okręgowemu Dóbr Państwowych w Siedlcach, później – Zarządowi Okręgowemu Dóbr Narodowych w Białymstoku, który w czerwcu 1919 roku został przeniesiony do Brześcia n. Bugiem i otrzymał nazwę Zarządu Okręgowego Dóbr Państwowych. Zarząd ten podlegał Zarządowi Cywilnemu Ziem Wschodnich, utworzonemu na mocy rozkazu Naczelnego Wodza WP z dnia 12 maja 1919 roku.

   W lipcu 1920 roku, w wyniku napaści bolszewickiej na Polskę, Zarząd ewakuował się do Koźmina w woj. poznańskim. Pod koniec 1920 roku Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich został zlikwidowany, a oswobodzone od bolszewików tereny przejął Tymczasowy Zarząd Terenów Etapowych i Przyfrontowych, który po zawarciu pokoju z Rosją został zniesiony, a Ziemie Wschodnie przeszły pod bezpośredni zarząd władz centralnych Rzeczypospolitej.

   W tym czasie utworzone zostały dwa Zarządy Okręgowe Lasów Państwowych – w Brześciu n. Bugiem i Łucku. Podlegały one Departamentowi Leśnictwa w Ministerstwie Rolnictwa i Dóbr Państwowych. ZOLP w Brześciu n. Bugiem został przeniesiony z dniem 1 grudnia 1920 roku do Białowieży. Siedzibę instytucji umieszczono w budynku dawnego carskiego Zarządu Apanażowego Puszczy Białowieskiej, na terenie tzw. parku pułkowego, który później został przemianowany na Park Dyrekcyjny.

   Nominację na naczelnika ZOLP w Białowieży otrzymał Jan Szreders, absolwent Instytutu Leśnego w Petersburgu. 9 lipca 1921 roku Rada Ministrów wydała rozporządzenie ustanawiające Zarząd Okręgowy Lasów Państwowych w Białowieży, do którego zostały przypisane lasy na terenie województw nowogródzkiego i poleskiego oraz powiatów: grodnieńskiego, wołkowyskiego i białostockiego województwa białostockiego.

   Nazwę Zarządu Okręgowego Lasów Państwowych instytucja ta nosiła do 1924 roku, kiedy to zamieniono ją na Dyrekcję Okręgową Lasów Państwowych, a ostatecznie – na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 stycznia 1925 roku (w życie weszło ono z dniem 1 lutego 1925 roku) - na Dyrekcję Lasów Państwowych.

Zawody jeździeckie rozgrywane na terenie Parku Dyrekcyjnego w okresie międzywojennym

   W 1921 roku pod białowieski ZOLP podlegało 35 nadleśnictw o łącznej powierzchni 731 tysięcy hektarów. W październiku 1922 roku 12 nadleśnictw odeszło do nowo utworzonego zarządu w Wilnie, w związku z czym podległa ZOLP powierzchnia się zmniejszyła. W 1925 roku odnotowano ubytek lasów w okręgu białowieskim wskutek przekazania ich na cele reformy rolnej. W tym czasie pod DLP w Białowieży podlegało 36 nadleśnictw.

    W 1937 roku do DLP w Białowieży włączone zostały dobra Rzepichowsko-Chotynickie o powierzchni 104,911 ha, które Dyrekcja Naczelna LP nabyła z początkiem roku od Jarosława Potockiego, oraz majątki Sawejki i Nowosiółki-Borowiki (pow. 19 708 ha), przejęte od likwidowanego Banku Ziemiańskiego. Administrowana przez białowieską DLP powierzchnia wynosiła wówczas 566 370 ha. W jej skład wchodziły 44 nadleśnictwa, łącznie z Parkiem Narodowym w Białowieży.

   W 1937 roku lasy DLP w Białowieży obejmowały prawie całe województwo poleskie, południową część woj. nowogródzkiego i część wschodnią białostockiego. Największą grupę lasów stanowiła Puszcza Białowieska z sąsiednimi nadleśnictwami (ok. 127 tys. ha), następnie szły: grupa Brzeska, Kosowska, Słonimska i Pińska.

Edward Szemioth – dyrektor Dyrekcji Lasów Państwowych w Białowieży w latach 1923-1924.

   W dniu 1 października 1938 roku weszło w życie rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 lipca 1938 roku o ustaleniu okręgów i siedzib dyrekcji Lasów Państwowych. Zlikwidowało ono dotychczasowy podział na okręgi dyrekcyjne wprowadzony rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 16 stycznia 1925 roku. Ustalony Okręg Białostocki z siedzibą Dyrekcji w Białowieży objął 55 nadleśnictw o powierzchni 466 493, 46 hektarów. Zaszły bardzo duże zmiany terytorialne, bowiem tylko 19 nadleśnictw z DLP w Białowieży weszło w nowy okręg. Osiem nadleśnictw z DLP w Białowieży przekazano do okręgu wileńskiego z siedzibą dyrekcji w Wilnie i 21 nadleśnictw do okręgu siedleckiego z siedzibą dyrekcji w Siedlcach. Do białowieskiej Dyrekcji przyłączono natomiast Puszczę Augustowską i Knyszyńską z tartakami w Augustowie, Płocicznie, Czarnej Wsi i Waliłach. Planowano również przeniesienie siedziby okręgu białostockiego z Białowieży do Białegostoku, ale do czasu wybuchu II wojny światowej do tego nie doszło.

   Przeciętna powierzchnia nadleśnictw DLP w Białowieży wynosiła: w 1924 roku – 15 727 ha, w 1938 roku – 11 295 ha. I odpowiednio – leśnictw: 7 642 i 2 734 ha.

Karol Nejman – ostatni dyrektor Dyrekcji Lasów Państwowych w Białowieży na wycieczce niedzielnej do Puszczy

  Z upływem lat powiększał się stan liczbowy personelu instytucji. W 1922 roku zatrudniała ona 62 urzędników i 3 niższych funkcjonariuszy. Personel 35 nadleśnictw składał się z 35 nadleśniczych, 64 leśniczych, 125 podleśniczych oraz 1385 nadgajowych i gajowych. Centrala posiadała następujące referaty: leśny, prawny, rachunkowy i personalny oraz inspektorat techniczny, dział urządzania lasów oraz kancelarię ogólną. W późniejszym czasie składała się z biur: organizacji i inspekcji, produkcji drewna, użytkowania i zbytu drewna, użytków ubocznych i gospodarki nieleśnej, prawnego, finansowego, technicznego oraz oddziału osobowego. W 1925 roku DLP zatrudniała już 347 urzędników i 823 niższych funkcjonariuszy.

   W dniu 3 grudnia 1927 roku wydana została dla całej Polski „Ustawa łowiecka”. Na jej podstawie przy białowieskiej DLP utworzono stanowisko łowczego. Drugie takie stanowisko otrzymała DLP we Lwowie.

   Jan Szreders pozostawał dyrektorem (początkowo - naczelnikiem) Dyrekcji do grudnia 1923 roku. Po nim stanowisko objął Edward Szemioth; piastował je do października następnego roku. Następnie nominację do Białowieży otrzymał Stanisław Zaniewski, a od czerwca 1925 roku – Antoni Sym. Po nim, z początkiem stycznia 1930 roku dyrektorem został Stefan Modzelewski. W czerwcu 1934 roku stery Dyrekcji objął Karol Nejman, który kierował nią do czasu wybuchu II wojny światowej.

Administracja Nadleśnictwa Białowieża (DLP w Białowieży). 1935 r.

  Podczas bez mała 19-letniego funkcjonowania, Dyrekcja Lasów Państwowych przyczyniła się do zawiązania w Białowieży licznych organizacji społecznych (m.in. Rodziny Leśnika, Przysposobienia Wojskowego Leśników, Polskiego Czerwonego Krzyża, Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej), okazując im nieprzerwanie swoją pomoc. Wspomagała również finansowo akcje społeczne prowadzone na jej terenie. Np. w roku gospodarczym 1936/37 wydała na ten cel około 100 tysięcy złotych. Inicjowała i wspomagała budowę nowych obiektów użyteczności publicznej. W kwietniu 1939 roku pracownicy DLP przystąpili gremialnie do subskrypcji Pożyczki Obrony Przeciwlotniczej, zgłaszając swój udział na ponad 195 000 zł. Jednocześnie popłynęły ofiary na Fundusz Obrony Narodowej.

  Na początku lat 20-tych DLP zainicjowała utworzenie w Białowieży muzeum przyrodniczego, które później weszło w strukturę Parku Narodowego. W 1929 roku sprowadziła do Białowieży pierwsze żubry, inicjując tym samym ich restytucję w Puszczy Białowieskiej. Hodowlę tę również przekazała Parkowi Narodowemu, wówczas nazywanym jeszcze oficjalnie Nadleśnictwem Rezerwat. W 1931 roku DLP założyła i prowadziła schronisko w dawnej stajni carskiej, przyczyniając się do rozwoju ruchu turystycznego, którym sama kierowała.

  DLP w latach 30-tych zaczęła zakładać odpowiednio urządzone osady robotnicze. Budowano 2-rodzinne domy dla stałych i zbiorowych rodzin sezonowych robotników leśnych. W takiej stałej osadzie urządzano łaźnię, sklep, świetlicę, piekarnię, spichrz oraz inne urządzenia. W 1939 roku podjęto drugą inicjatywę w tym zakresie, polegającą na budowie rozbieralnych domów robotniczych. Niestety, wybuch wojny spowodował, że zdążono wybudować tylko 2 tego typu domy. Można je było łatwo i szybko przenosić w zależności od zmiany miejsc pracy.

Służba łowiecka Puszczy Białowieskiej. Pierwsza połowa lat 30-tych.

  W dniu 1 grudnia 1934 roku rozpoczęła działalność Kasa Samopomocy Pracowników DLP w Białowieży. Gromadziła ona fundusze z udziałów, oszczędności członków oraz z wkładów niektórych organizacji społecznych działających na terenie DLP. Na koniec 1937 roku liczba członków Kasy wynosiła 843 osoby, a jej kapitał własny osiągnął 60 000 zł. Rok później Kasa miała już 879 członków. Kasa udzielała członkom pożyczek pieniężnych na spłatę uciążliwych zobowiązań, podniesienie gospodarstw itp. W 1936 roku udzieliła pożyczek na kwotę 98 686,96 zł.

  W 1937 roku DLP wzięła udział w Międzynarodowej Wystawie Łowieckiej w Berlinie, zajmując I miejsce w konkurencji międzynarodowej w dziale „żubry”. Złote medale zdobyły też inne trofea. W Polsce pokazano je w 1938 roku na Wystawie Leśnej w Białymstoku.

  DLP organizowała także wycieczki krajoznawcze dla swych pracowników. Na przykład – we wrześniu 1938 roku pracownicy zwiedzili Instytut Badawczy Lasów Państwowych w Warszawie, gmach Dyrekcji Naczelnej L.P. oraz nadleśnictwa i zakłady przemysłowe DLP Okręgu Poznańskiego, także port drzewny i urządzenia firmy „Paged” w Gdyni i Gdańsku.

   Dyrekcji podlegały tartaki w Stoczku, Grudkach i Hajnówce.

   W tym okresie w Białowieży miały też swoje siedziby następujące nadleśnictwa, podlegające DLP: Browskie (w Parku Dyrekcyjnym), Królewskie (na Krzyżach) i Białowieża (obok osiedla Century).

  Dyrekcja Okręgu Białostockiego LP z siedzibą w Białowieży ewakuowała się na wschód pod koniec pierwszej dekady września 1939 roku Ostatni jej pracownicy opuścili Białowieżę 11 września. Razem z nimi ewakuował się również dyrektor Dyrekcji Naczelnej LP – Adam Loret ze współpracownikami. Ewakuowane zostało także archiwum Dyrekcji, które Rosjanie przejęli koło Słonima. We wrześniu 1939 roku z rąk Rosjan zginęło dziewięciu pracowników białowieskiej DLP: dyrektor Karol Nejman, Maksymilian Doubrawski – kierownik referatu łowieckiego (łowczy), Bolesław Pągowski – kierownik działu osobowego, Stefan Modzelowski – inspektor, Karol Korybut Daszkiewicz – pracownik działu finansowego, Wacław Przewłocki – kierownik biura technicznego oraz inni pracownicy – Jan Mórawski, Jerzy Nowicki, Bohdan Podgajski.

  Wszystkie lasy dyrekcji białowieskiej przeszły w 1939 roku pod zarząd władz radzieckich. Większość pracujących w nich leśników wywieziono na obszar wschodni ZSRR. (oprac. Piotr Bajko)

Galeria