Herb Gminy Białowieża ustanowiony w 2011 roku.

Wiele osób sądzi, że Białowieża miała swój herb już w końcu XIX wieku, wskazując na godło umieszczone na dużej wieży pałacu carskiego, który został wybudowany w Białowieży w latach 1889-1894. Niestety, nie był to herb miejscowości, a jedynie godło - znak rozpoznawczy jesiennej rezydencji myśliwskiej carów rosyjskich. Nie wiemy nawet dokładnie, kto godło zaprojektował – być może sam architekt pałacu – Mikołaj de Rochefort lub też nadworny malarz carski – Mihály Zichy, a może zupełnie ktoś inny. W polu godła pałacu umieszczono elementy dwóch herbów. Pierwszy z nich (w górnej części pola) – to dwugłowy orzeł z trzema koronami, który został wzięty z herbu cesarstwa rosyjskiego i dopasowany nieco do symboliki białowieskiej rezydencji. Orzeł ten bowiem trzymał w szponach dwie trąbki myśliwskie, a na tarczy na jego piersi widniała stylizowana litera „a” – niewątpliwie będąca inicjałem imienia zleceniodawcy budowy i jednocześnie właściciela pałacu – cara Aleksandra III .  Drugi element godła (w dolnej części pola) – to żubr, który został umieszczony na herbie guberni grodzieńskiej, zatwierdzonym przez cara Aleksandra I w 1801 roku). Pole tarczy zostało przedzielone ukośnym pasem z wizerunkami głów czterech wilków. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, carski orzeł został zamieniony orłem piastowskim.

Białowieżanom na swój herb przyszło jeszcze trochę poczekać. W połowie 1990 roku, ówczesna wójt gminy Anna Bajko oraz przewodniczący Rady Gminy Białowieża Jerzy Sieduń, ogłosili wspólnie konkurs na projekt herbu wsi i gminy. Prac, wbrew oczekiwaniom, wpłynęło tylko kilka. Największe uznanie w oczach komisji konkursowej uzyskał projekt mieszkańca Białowieży – Bazylego Skiepki. Rada Gminy zaakceptowała projekt wnosząc do statutu Gminy Białowieża odpowiedni zapis. Brzmi on: „Herbem gminy jest wizerunek wieży i żubra w otoczce liści dębowych” (§ 1, pkt 4 Uchwały Nr III/20/90 Rady Gminy w Białowieży z dnia 20 lipca 1990 roku w sprawie Statutu Gminy Białowieża). W ten sposób słynna w świecie miejscowość uzyskała swoją oficjalną wizytówkę.

Godło widniejące niegdyś na jednej z wież pałacu carskiego w Bialowieży

Płaskorzeźbę herbu wykonał miejscowy rzeźbiarz i przedsiębiorca, Jerzy Dowbysz. W parę miesięcy po ustanowieniu, herb zagościł już na licznych plakietkach i znaczkach turystycznych, trafił też do wielu wydawnictw i materiałów reklamowych.

Oto, co na temat herbu powiedział mi w 1990 roku jego autor - Bazyli Skiepko: - Warunki konkursu narzucały zbyt dużo szczegółów; należało uwzględnić takie elementy, jak: Puszcza Białowieska i jej światowa sława, ochrona środowiska naturalnego, legendy, tradycje patriotyczne, zabytki. Postanowiłem ograniczyć się do najważniejszych, a ściślej mówiąc - niezbędnych elementów, by herbu po prostu nie „przegrzać”. Oczywiście nie można było pominąć żubra – od niego też zacząłem, umieszczając na pierwszym planie. Symbolizuje on unikatowość puszczańskiej fauny i jednocześnie zasługi naszych przyrodników w uratowaniu tego gatunku od wyginięcia. Ponieważ żubr kojarzy się ze środowiskiem leśnym, na drugim planie umieściłem sylwetki drzew. Przy czym, dla podkreślenia bogactwa tutejszej flory, są to sylwetki różnych gatunków. Trzeci plan wypełniłem „białą wieżą”, od której powszechnie wywodzi się nazwę miejscowości, choć zaznaczam, że nie jest to jedyna wersja rodowodu. Całość umieściłem w podkowie z liści dębowych, z dwoma żołędziami u dołu. Dąb – symbol siły, gatunek stojący najwyżej w hierarchii drzew puszczańskich, ma podkreślać wyjątkowe znaczenie miejscowości, wskazywać na rangę funkcji przez nią pełnionych. Natomiast dwa żołędzie złączone szypułkami zaświadczają o zgodnym współżyciu przedstawicieli dwóch narodowości – białoruskiej i polskiej, jak też wyznawców prawosławia i katolicyzmu. Górę zamknąłem napisem „Białowieża”. Nieprzypadkowy jest też dobór kolorów. Różne odcienie zieleni symbolizują bogactwo świata roślin. Błękit wskazuje na stosunkowo czyste jeszcze powietrze nad puszczą i samą miejscowością, Złoty kolor liści wyznacza królewskość osady.

W 1997 roku, ni stąd, ni zowąd, wokół herbu Białowieży wynikło pewne zamieszanie. W jednej z białostockich gazet w niezbyt wybredny sposób zaatakowano białowieską wizytówkę. Autor artykułu dowodził, że herb nie odpowiada obowiązującym zasadom heraldycznym, co nawet jest zgodne z prawdą, ale winy nie ponosi tu jedynie autor. W regulaminie konkursu na herb nie wspomniano o nich ani słowem. Rada Gminy postanowiła rozważyć postawione zarzuty i po konsultacji ze specjalistami herb poprawić. Trwało to dość długo. Dopiero 25 listopada 2011 roku Rada podjęła uchwałę (Nr X/62/11) w sprawie ustanowienia nowego herbu. Ustawa weszła w życie pod koniec grudnia 2011 roku. Nowy herb przedstawia na zielonym tle tarczy kontury białej wieży, a pod nią żółtą głowę żubra. Łącznie z herbem ustanowiono flagę, flagi stolikowe, baner oraz pieczęć Gminy Białowieża. Treść uchwały została opublikowana w "Dzienniku Urzędowym Województwa Podlaskiego" z dnia 12 grudnia 2011 r. (Nr 302, poz. 3839). (oprac. Piotr Bajko)

Galeria