Igor Newerly (1903-1987)

 Film dokumentalny „Z uczty bogów” przedstawia sylwetkę Igora Newerlego, który urodził się w osadzie Zwierzyniec k. Białowieży i w Puszczy Białowieskiej spędził najpiękniejsze lata dzieciństwa. W PRL-u był cenionym powieściopisarzem, publicystą i pedagogiem później zaś jednym z najzagorzalszych opozycjonistów, wierny własnym przekonaniom i zasadom.

Film został wyprodukowany w Studiu Filmowym TAK dla Discovery Historia TVN w 2008 roku. Scenariusz do niego napisał i wyreżyserował Andrzej Titkow (ur. 1946) – polski scenarzysta, reżyser, producent filmów dokumentalnych i fabularnych oraz poeta. Zdjęcia do filmu wykonali Michał Bukojemski i Mariusz Palej, muzykę zaś napisał Piotr Moss. Lektorem jest Adam Ferency. Film trwa około 45 min.

Andrzej Titkow zrealizował około 100 filmów, w tym liczne poświęcone pisarzom, artystom intelektualistom. Jednym z takich ludzi był Igor Newerly. Reżysera bardziej jednak interesowała jego biografia niż pisarstwo.

Zaczęło się od tego, że Titkow w latach osiemdziesiątych przeczytał dwie powieści Newerlego: „Wzgórze błękitnego snu” oraz „Zostało z uczty bogów”, a zaraz potem „Zostało z uczty bogów”. Ich autora wcześniej nie znał, nie czytał też jego socrealistycznej „Pamiątki z Celulozy” czy „Chłopca z Salskich Stepów”. Dwie pierwsze książki bardzo go zainteresowały i postanowił dowiedzieć się czegoś więcej się o pisarzu. Czuł, że jest to człowiek wielkiej klasy.

Wkrótce podjął decyzję o zrobieniu o nim filmu. Doszło do spotkania z Newerlym, jednak pisarz nie był zbyt zainteresowany przedstawioną mu propozycją. Reżyser jednak nalegał i latem 1987 roku udało mu się przekonać Newerlego. Pisarz zgodził się, że po powrocie jesienią z zaplanowanych wakacji we wsi Zgon na Mazurach przystąpią do pracy. Niestety, wszystko pokrzyżowała nagła śmierć pisarza, który zmarł na wylew 19 października 1987 roku w Warszawie.

Koledzy ze studia filmowego namawiali Andrzeja Titkowa, aby mimo wszystko film ten zrealizował, jednak reżyser się wycofał, gdyż chciał zrobić film o żywym człowieku. Nie zdążył nawet przeprowadzić z pisarzem jakieś rozmowy, która byłaby zarejestrowana. Reżyser zajął się innymi sprawami i o filmie wkrótce zapomniał.

Pomysł odżył po blisko dwudziestu latach, gdy powstała możliwość wykonania serii dokumentalnej dla TVN Discovery Historia. Reżyser wymyślił cykl filmów, pod wspólnym tytułem „Sól ziemi”.

Pierwszy film z tego cyklu został poświęcony właśnie Igorowi Newerlemu. Jest to właściwie film biograficzny, przedstawia historię rodziny, splatają się w nim różne wątki historyczne. W filmie wypowiada się m.in. Jarosław Abramow-Newerly, syn pisarza, oraz wielu innych literatów, którzy byli znajomymi, kolegami, przyjaciółmi, czy uczniami Igora Newerlego (m.in. Władysław Odojewski, Jerzy S. Sito, Marek Nowakowski). Wykorzystano bardzo dużo materiałów archiwalnych, głównie fotograficznych, przedstawiających tę postać w różnych sytuacjach, w różnych latach życia. Niestety, materiałów filmowych z pisarzem nie zachowało się wiele.

Film „Z uczty bogów” został pokazany 4 kwietnia 2008 roku w siedzibie Uniwersytetu Powszechnego im. J. J. Lipskiego w Teremiskach, a następnego dnia swoją prapremierę miał w Białowieży, podczas obchodów Roku Newerlych. W obu tych pokazach uczestniczył twórca filmu.

Warto dodać, że film Andrzeja Titkowa nie jest jedynym filmem o literacie z podbiałowieskiego Zwierzyńca. W 1965 roku Stanisław Grabowski zrealizował o nim w Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi 11-minutowy film oświatowy dla młodzieży pt. „Igor Newerly”.

(Oprac. Piotr Bajko)

Galeria