Białowieska cerkiew - widok od  południa (2006r.)
utworzenie parafii	1800 lub 1801r.
Oficjalna strona białowieskiej parafii prawosławnej

Pierwsi mieszkańcy Białowieży - Rusini rekrutowali się z osadników przybyłych na teren Puszczy Białowieskiej głównie z kierunku brzesko - wołyńskiego. Związani uprzednio z Kościołem prawosławnym, zostali oni po roku 1596 zmuszeni do przejścia na łono Kościoła unickiego.

   Zgodnie z miejscowymi przekazami, już w XVII wieku istniała w Białowieży cerkiewka, która została spalona razem z wsią, podczas szalejącego w 1710 roku moru. Przekazy lokalizują świątynię przy Drodze Browskiej. Jedyną zachowaną po niej pamiątką ma być dzwon z 1661 roku, znajdujący się w kaplicy cmentarnej. Niestety, brak jest potwierdzenia tej informacji w znanych źródłach pisemnych. Początkowo białowieżanie byli przypisani do cerkwi parafialnej w Szereszewie, która otrzymała fundusz i przywileje od Iwana Abramowicza już w 1517 roku. Po wybudowaniu w 1680 roku cerkwi w Suchopolu i utworzeniu parafii suchopolskiej, przeszli do niej.

    W 1704 roku dwór w Białowieży otrzymał od króla Augusta II prawo kollacji i prezentacji księży suchopolskich. Przynależność Białowieży do parafii suchopolskiej potwierdzają wizytacje z lat 1748, 1757 i 1769. W 1757 roku liczyła ona 733 wiernych, w tym z Białowieży 83 osoby.

    W 1769 roku do parafii należało 251 rodzin - z Białowieży 23 rodziny (u spowiedzi odnotowano 56 osób). Około 1782 roku cerkiew w Suchopolu spaliła się. Ponieważ wybudowana na jej miejscu kaplica nie mogła pomieścić wszystkich parafian, przystąpiono do budowy nowej świątyni. Prace przy jej wznoszeniu trwały siedem lat.

    W 1799 roku Białowieża z 30 rodzinami wchodziła jeszcze do parafii suchopolskiej, choć od paru lat posiadała już własną cerkiew. Być może białowieżanie byli przypisani do parafii suchopolskiej jeszcze w 1800 roku, ale już wizyta w 1801 roku ich nie wymienia. Cerkiew w Białowieży została zbudowana w 1793 roku. Akt funduszu świątyni wydał 2 maja 1797 roku główny naczelnik ekonomii skarbowych, major Jan Szczepanowski.

Wnętrze cerkwi z widocznym porcelanowym iknostasem

   Dokładna data utworzenia w Białowieży osobnej parafii prawosławnej nie jest znana. Prawdopodobnie nastąpiło to w 1800 lub na początku 1801 roku. Nowo wzniesiona cerkiew była drewniana, kryta słomą. Przez wiele lat pozostawała nie ukończona i nie wyposażona. Ikonostas otrzymała dopiero w 1836 roku.

   W 1870 r. cerkiew była na tyle ruszona zębem czasu, ze postanowiono ja rozebrać. Wcześniej, bo w 1853 roku, staraniem wiernych wybudowano w Białowieży nową, drewnianą cerkiew. Za patrona obrano św. Mikołaja Cudotwórcę. Świątynię umieszczono obok obecnej cerkwi (od strony północnej).

   7 października 1860roku cerkiew odwiedził przebywający w Puszczy Białowieskiej na łowach car Aleksander II . Po upływie zaledwie trzydziestu lat nowa cerkiew znajdowała się w fatalnym stanie. Przechyliła się na bok tak, że ściany musiano podpierać drągami. Taką ją zastał 11 grudnia 1885 r. wielki książę Michał Mikołajewicz. Po powrocie do Petersburga rozpoczął starania o przyspieszenie budowy nowej, murowanej świątyni. Chylącą się ku upadkowi cerkiew rozebrano; materiał z niej przekazano parafii prawosławnej w Puchłach, gdzie wykorzystano go przy budowie kaplicy cmentarnej.

   Budowę cerkwi, zaprojektowanej przez wileńskiego architekta Pimienowa, rozpoczęto wkrótce po ruszeniu prac budowlanych przy pałacu. 20 sierpnia 1894 r. budowę wizytował fundator świątyni-car Aleksander III . Kilka lat wcześniej ukończono budowę domu parafialnego i obiektów gospodarczych dla proboszcza (1891 r.) oraz domu i obiektów gospodarczych dla psalmisty (1893 r.) Przy cerkwi działał chór złożony z uczniów miejscowej szkoły. W późniejszym czasie drugi chór utworzyli urzędnicy. Obu chórów lubił słuchać car Mikołaj II. Ich umiejętności wykonawcze wysoko oceniali także wielcy książęta rosyjscy, odwiedzający cerkiew podczas pobytów w Puszczy Białowieskiej.

Car Mikołaj II po nabożeństwie opuszcza białowieską cerkiew (pocz. XXw.)

  W 1888 r. Puszcza Białowieska przeszła w prywatne dobra carskie. Rok później w Białowieży przystąpiono do budowy okazałego pałacu. Wyświęcenie nowej cerkwi, uznanej w owym czasie za najpiękniejszą w całej grodzieńskiej guberni, nastąpiło 22 stycznia 1895 r. (według starego stylu). Jej patronem, podobnie jak poprzedniej świątyni, został św. Mikołaj Cudotwórca. Aktu wyświęcenia dokonał biskup litewski i wileński Hieronim. Wieczorem tego dnia w cerkwi odprawiono panichidę po zmarłym carze Aleksandrze III. Nową cerkiew zbudowano z czerwonej cegły, wyrabianej na miejscu przez sprowadzonego z Górnego Śląska Niemca Juliusza Karola Millera . Posadowiono ją na fundamencie z ciosanych kamieni wyszukanych i zwiezionych z Puszczy Białowieskiej. Świątynię zwieńczyły dwie kopuły, z których jedną przeznaczono na dzwonnicę. Do pokrycia dachu użyto blachy pomalowanej na czarno. Ikonostas, wykonany z chińskiej porcelany, sprowadzono z Petersburga (obecnie jest to jedyny tego typu zabytek w Polsce). Ostatecznie prace przy budowie i wystroju ukończono w 1897 r., przed wizytą w Białowieży cara Mikołaja II.

    W 1900 r. parafia liczyła 2315 wiernych. Obejmowała ona wsie : Stoczek, Zastawa, Podolany, Pogorzelce, Teremiski ,  Prybudki (Budy). W okresie do wybuchu I wojny światowej proboszczami parafii byli księża: Czajkowski ( w r. 1846); Parfieniusz Bazylewski (1851-1853), Jan Jakubowski ( do r. 1870); Cyryl Szyryński (14.XII.1870-11III.1884),Michał Szyryński (od 24.VI.1884 do śmierci w dniu 28.IV.1915) i, na krótko, Aleksander Gieleża. Funkcję psalmisty wykonywali m.in. : Stefan Kubajewski, Michał Szyryński, Aleksander Niedielski, Jan Szyryński, Michał Rafałowicz. Starostowie cerkwi z tego okresu to m.in.: Szymon Dowbysz, Aleksander Błank, Aleksander Kołokolcew, M.S. Golonko. Trzej ostatni byli zarządcami Puszczy Białowieskiej. Administracyjnie parafia białowieska podlegała do 1900r. diecezji litewskiej, następnie (do 1915r.) - grodzieńskiej.

Białowieska cerkiew - widok ogólny (pocz.XXw.)

   W sierpniu 1915 r. prawosławna ludność Białowieży została zmuszona do ewakuacji w głąb Rosji. Wywieziono wtedy większość wyposażenia cerkwi, w tym dzwon o wadze 125 kg, którego donośny głos docierał, przy sprzyjających warunkach atmosferycznych, nawet na obrzeża Puszczy Białowieskiej. Trafił on do Niżnego Nowogrodu. Podobno dzisiaj jest eksponowany w muzeum dzwonów. Ikonostas został pozbawiony ikon oraz wrót carskich i diakońskich. Po ustaniu działań wojennych parafianie białowiescy, zdziesiątkowani chorobami i trudnymi warunkami bytowymi, powrócili do mocno zniszczonych siedzib rodzinnych. Cerkiew na szczęście ocalała. Spalił się jedynie (w 1919r. ) dom psalmisty, który odbudowano dopiero podczas następnej okupacji niemieckiej. W okresie międzywojennym wyremontowano świątynię. Uzupełniono jej skrajnie biedne wyposażenie. Zakupiono nowy, nieduży dzwon. W 1938 r. Jan Bajko, Bazyl Bajko i Jan Wołkowycki ofiarowali cztery cenne ikony.

   Parafia w końcu 1924 r. liczyła 2133 wiernych. Wchodziły do niej wsie: Stoczek, Zastawa, Podolany, Krzyże, Pogorzelce, Teremiski, Prybudki (Budy) i Chwojnik. W przeddzień wybuchu II wojny światowej liczba parafian była dwukrotnie większa (ponad 5000 osób).

   Parafią na początku administrował ks. Apolinary Kosteńczyk (23.VIII.1918-10.III.1924), następnie ks. Mikołaj Jerzykowski (10.III.1924-1.II.1925). W okresie od 20.IX.1924 r. obowiązki duszpasterza pełnił czasowo ks. Leoncjusz Kańkowski. 25.X.1924 r. proboszczostwo powierzono ks. Janowi Skalskiemu. Jego następcą został ks. Włodzimierz Cechan (15.IV.1931-1.V.1939). 1.V.1939 r. parafię objął ks. Klaudiusz Puszkarski. Psalmistami w okresie międzywojennym byli: Leonidas Drużyłowski, Dymitr Stempkowski, Teodor Klimiuk, Aleksy Spirydonow, Włodzimierz Żuk, Piotr Szachalewicz, Polikrap Samojlik, Bogdan Marczuk, Borys Dietiejewski, Jerzy Bułgarski, Sergiusz Ranżew. Starostowie cerkiewni to: Stefan Wołkowycki, Nestor Buszko, Teodor Kołacz, Mikołaj Wołkowycki, Grzegorz Bugwin. Z tragizmem wojny parafianie białowiescy zetknęli się już w pierwszym jej dniu.

Białowieska cerkiew - widok ogólny (1917r.)

  1 września 1939 r., wczesnym rankiem, nad Białowieżą pojawiły się dwa samoloty niemieckie. Jeden z nich zrzucił kilka bomb, z których dwie trafiły w cerkiew. Jedna eksplodowała wewnątrz świątyni, druga na zewnątrz, tuż przy fundamencie. Całkowitemu zniszczeniu uległa ściana północna z przyległym sklepieniem. W pozostałych sklepieniach powstały znaczne pęknięcia. Wszystkie okna i drzwi, łącznie z ramami i framugami, zostały wyrwane. Rozpryskujące się odłamki bomby zniszczyły w 50% ikonostas. Zburzone zostały także cztery piece berlińskie i jeden zwykły, wzmocniony metalem. Z dzwonnicy i dachu skrzydła południowego spadły metalowe krzyże. Zniszczeniu uległa instalacja elektryczna oraz cały sprzęt cerkiewny, z wyjątkiem dwóch metalizowanych chorągwi. W sumie-cerkiew przedstawiała żałosny wygląd.

   Okres tzw. władzy radzieckiej, ze względu na wiadomy stosunek do religii, nie pozwalał na podjęcie starań o przeprowadzenie odbudowy świątyni. Podjęto je dopiero podczas okupacji niemieckiej. Ich ciężar wzięli na swe barki energiczny proboszcz ks. Klaudiusz Puszkarski i starosta cerkiewny Jan Smoktunowicz. Gdy nie powiodły się próby załatwienia sprawy u władz miejscowych, ks. Puszkarski wysłał delegację parafian do władz w Berlinie. Jan Smoktunowicz i Aleksy Wołkowycki ubrali się na tą okazję w zgrzebne, miejscowe stroje, na nogi zaś włożyli łapcie z łyka. Ich wyjazd zakończył się sukcesem. Zgodę na przeprowadzenie remontu świątyni wydał ponoć sam Herman Goering. Sporządzanie kosztorysu prac zlecono Niemcowi, mistrzowi budowlanemu Kazimierzowi Jonefowi. Do prac remontowych przystąpiono 1 czerwca 1943 r. Malowidła ścienne i niektóre ikony odnowił malarz Teodor Gnicz. Naprawą ikonostasu zajmował się Kupryjan Lisicki, z kolei nowe wrota carski wykonał stolarz Anataol Charytonow. Remont cerkwi trwał około 4,5 miesiąca. Zakończyło go uroczyste wyświęcenie odnowionej świątyni 17 października 1943 r. Wzięli w nim udział przedstawiciele miejscowych władz niemieckich. Aktu wyświęcenia dokonał dziekan hajnowski ks. protojerej Jan Gromotowicz.

   Niestety, okres okupacji niemieckiej zapisał się też w pamięci białowieżan licznymi masowymi egzekucjami okolicznej ludności. Jedno z miejsc straceń znajdowało się u wejścia na plac cerkiewny (dzisiaj znajduje się tu głaz z pamiątkową tablicą). Na rosnących tutaj drzewach umieszczano szubienice, po czym wieszano na nich skazańców. Na każdą taką egzekucję spędzano przed cerkiew mieszkańców Białowieży, każąc im przyglądać się okrutnej ceremonii. Pierwszą egzekucję na drzewach przycerkiewnych przeprowadzono 9 września 1942 r. Miesiąc wcześniej na słupach telegraficznych, znajdujących się na rogu dzisiejszych ulic Waszkiewicza i Sportowej (nie opodal cerkwi) powieszono telegrafistę Konstantego Barmutę z żoną Lidią, mieszkających na stacji kolejek leśnych w Nieznanym Borze. Ciała ofiar zazwyczaj wisiały na miejscu straceń jakiś czas, po czym zdejmowano je i grzebano na miejscowym cmentarzu . Ostatnia egzekucja przed cerkwią odbyła się 17 września 1943 r. Ogółem powieszono tutaj ponad 90 osób. Wielu ze straconych było wyznawcami prawosławia.

Białowieska cerkiew  - widok ogólny (1940r.)

   W czasie II wojny światowej parafia białowieska pozyskała utalentowanego psalmistę Jakuba Cyba. Rozpoczął on pracę w cerkwi 5 listopada 1939 r., jako pełniący obowiązki psalmisty. 10 marca 1944 r. oficjalnie mianowano go psalmistą. Funkcję tę Jakub Cyb wykonywał aż do śmierci w 1976 r.

   W ostatnich latach cerkiew parafialna poddana została kolejnemu kapitalnemu remontowi. Zmieniono wówczas pokrycie dachu, wykonano nowe okna w kopule, założono nową instalację elektryczną oraz odgromową, położono wewnątrz nowe tynki na wysokości lamperii, odmalowano cerkiew oraz poprawiono freski. Zainstalowano nowe duże panikadziło (kilku poziomowy świecznik wiszący) oraz trzy mniejsze żyrandole. W związku z licznymi kradzieżami , dokonywanymi ostatnimi czasy w świątyniach prawosławnych na Białostocczyźnie, w 1992 r. w cerkwi zainstalowano system alarmowy połączony komputerowo z miejscowym posterunkiem policji. W 1993 r. wyremontowano ogrodzenie cerkiewnego placu. Remontowi poddano także dom parafialny, zakładając w nim przy tej okazji centralne ogrzewanie oraz doprowadzając bieżącą wodę. Wodociąg doprowadzono również do domu psalmisty i stróżówki. Zadbano także o lepszą estetykę domu parafialnego, przenosząc obiekty gospodarcze w głąb posesji.

   Przyznanie parafii 16 września 1997 roku przez premiera Włodzimierza Cimoszewicza 100 000 złotych z rezerwy budżetowej pozwoliło na kontynuowanie prac remontowych w domu parafialnym. Wykonano nowy dach z blachy, nowe okiennice, zmieniono ganek i umieszczono nowe ozdoby na budynku. Latem 1998 roku wyłożono polbruk wokół cerkwi i plebanii. W połowie następnego roku wymieniono ogrodzenie przy posesji parafialnej, przeprowadzono kapitalny remont mieszkania zajmowanego przez byłego proboszcza ks. Puszkarskiego, wstawiono nowe okna w kopule świątyni oraz pomalowano jej wnętrze. Doprowadzono ponadto kanalizację do domu psalmisty. W 2001 roku pomalowano dach cerkwi i przeprowadzono remont kapitalny domu psalmisty.

   W 2002 roku chórzyści cerkiewni ofiarowali do cerkwi ikonę Rodziny Carskiej. W ostatnich latach na terenie parafii ustawiono kilka nowych, dębowych krzyży prawosławnych.

   18 lipca 1999 roku poświęcono krzyż ufundowany przez mieszkańców Podolan II, który stanął w centrum tej wsi. Kolejny krzyż pojawił się w miejscu straceń z II wojny światowej przed cerkwią. Poświęcił go metropolita Sawa podczas święta parafialnego 14 października 2004 roku. W grudniu tego samego roku postawiono i poświęcono dwa kolejne krzyże drewniane- przy Drodze Browskiej i na Grudkach.

Wnętrze białowieskiej cerkwi (pocz. XXw.)

  Chór młodzieżowy powstał w 1993 roku z inicjatywy ówczesnego psalmisty Jerzego Kulika. Tworzą go amatorzy - głównie studenci i uczniowie. Chór ma w swym repertuarze oprócz muzyki cerkiewnej, również utwory ludowe białoruskie, rosyjskie i ukraińskie. Reprezentował Białostocczyznę i kulturę muzyczną prawosławia w mediach (radio, telewizja), występował także przed wybitnymi postaciami życia kulturalnego -m. in. noblistą Czesławem Miłoszem. Brał wielokrotnie udział w Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Cerkiewnej w Hajnówce. W 1998 roku otrzymał wyróżnienie w kategorii chórów parafialnych wiejskich, a w następnym roku zdobył już I nagrodę w tej samej kategorii. W 1999 roku zajął także II miejsce na IV Przeglądzie Chórów Kolędniczych w Terespolu. W tym samym roku (w dniach 20-27 kwietnia) odbył tournée po Szwajcarii. W 2002 roku na Międzynarodowych Dniach Muzyki Cerkiewnej w Hajnówce chór został laureatem nagrody Eugeniusza Czykwina, redaktora naczelnego "Przeglądu Prawosławnego" a w roku 2006 zdobył trzecią nagrodę w kategorii chórów wiejskich. Od 1995 roku chór współorganizuje ekumeniczne koncerty bożonarodzeniowe, które odbywają się w styczniu w Białowieskim Ośrodku Kultury. Sukcesy odnosi także parafialny chór dorosłych. W 1979 i 1994 roku został nagrodzony orderem św. Marii Magdaleny III stopnia. W okresie powojennym parafia białowieska co jakiś czas gości wysokich dostojników Kościoła prawosławnego z całego świata. Odwiedzili ją m. in. arcybiskup Aten i metropolita całej Hellady Serafin (13 maja 1978 roku), metropolita Kościoła prawosławnego w Ameryce i Kanadzie arcybiskup Teodozjusz (we wrześniu 1986 roku), arcybiskup Karelii i całej Finlandii Paweł (15 listopada 1984 roku), patriarcha Aleksandrii i całej Afryki Piotr VII (20 sierpnia 2001 roku). Cerkiew białowieska przyjmuje też często duchowieństwo niższe rangą, w tym także innych wyznań. Stałymi gośćmi bywają uczestnicy dorocznych Międzynarodowych Festiwali, a od 2003 roku Dni, Muzyki Cerkiewnej, odbywających się w pobliskiej Hajnówce. Niektóre chóry festiwalowe dawały w białowieskiej świątyni specjalne koncerty. Od czasu do czasu z koncertami występują także inne chóry. Na przykład 17 października 1999 roku w cerkwi zaprezentował się 21-osobowy chór kameralny z Prużan pod kierownictwem Aleksandra Drobyszewskiego, 30 czerwca 2000 roku chór Moskiewskiego Podworja Swiato-Troickiej Siergiejewoj Ławry, zaś 2 czerwca 2001 roku Chór Muzyki Cerkiewnej z Tallina (Estonia).

  Z ważniejszych dostojników państwowych cerkiew białowieską odwiedzili w ostatnich latach ministrowie spraw zagranicznych Niemiec -Joschka Fischer i Polski - Włodzimierz Cimoszewicz (13 września 2003 roku), a także prezydent RP Aleksander Kwaśniewski wraz z małżonką Jolantą w towarzystwie marszałka Sejmu RP Włodzimierza Cimoszewicza (28 maja 2005 roku). Wcześniej Włodzimierz Cimoszewicz pokazywał białowieską świątynię Adamowi Michnikowi. Ich wizytę w kronice cerkiewnej zapisano pod datą 12 października 1997 roku. Cerkiew białowieska i inne sakralne obiekty prawosławne na terenie parafii często trafiają na płótna artystów plastyków, zarówno tych, którzy przyjeżdżają na organizowane każdego roku białowieskie plenery malarskie, jak i tych, którzy w poszukiwaniu ciekawego tematu trafiają do Białowieży indywidualnie. Te same obiekty są stale obecne na widokówkach, wydawanych w dziesiątkach tysięcy egzemplarzy, z myślą o przyjeżdżających do Puszczy Białowieskiej turystach.

Wnętrze białowieskiej cerkwi (1916r.)

   Dla wielu z nich świątynia białowieska staje się jednym z najciekawszych punktów programu zwiedzania, a nierzadko jest to ich pierwsze zetknięcie się z prawosławiem. Zdjęcia białowieskiej cerkwi, kaplic, krzyży prawosławnych stale goszczą w przewodnikach turystycznych po tym terenie. Parafia rokrocznie gości uczestników wakacyjnych obozów młodzieżowych, organizowanych przez duchowieństwo z innych parafii bądź też Bractwo Młodzieży Prawosławnej.

   25 lipca 1991 roku sprzed cerkwi w Białowieży wyruszył III Rajd Młodzieży Prawosławnej, który zakończył się 31 lipca w Tokarach. Bractwo Młodzieży Prawosławnej w Polsce od 1989 roku posiada w Białowieży swój ośrodek szkoleniowo-wypoczynkowy (za skansenem, przy drodze do Pogorzelec). Inicjatywa wybudowania domu, służącego jako baza turystyczno-szkoleniowa, zrodziła się w połowie lat 80., po powrocie delegacji Bractwa z Finlandii. Ówcześni liderzy organizacji, Eugeniusz Czykwin i Mirosław Matreńczyk, poświęcając swoje urlopy i wolny czas przystąpili do rekonstrukcji starego domu, kupionego we wsi Spiczki.

   14 czerwca 2001 r. w Białowieży odbyła się III Diecezjalna Konferencja Matuszek (żon księży prawosławnych) diecezji warszawsko-bielskiej. W 2003 roku Prawosławny Ordynariat Wojskowy zorganizował w Białowieży (10 sierpnia) centralne obchody Święta Wojska Polskiego. W cerkwi odbyło się specjalne nabożeństwo, w którym uczestniczyli m.in. prawosławny ordynariusz Wojska Polskiego - biskup hajnowski Miron, ordynariusz katolicki - biskup Leszek Sławoj Głódź, przedstawiciel prezydenta RP generał brygady Tadeusz Małakowicz. Parafianie białowiescy często organizują wyjazdy na święta parafialne do okolicznych miejscowości. Tradycyjne już są pielgrzymki do Jabłecznej na odpust św. Onufrego, do Supraśla, na Świętą Górę Grabarkę. W dniach 21-22 sierpnia 2002 roku odbyła się pielgrzymka parafialna do klasztoru w Żyrowicach na Białorusi. W sierpniu 2004 roku parafianie zorganizowali pierwszą pielgrzymkę pieszą na Świętą Górę Grabarkę.

   W końcu czerwca 2004 roku przy parafii białowieskiej powstał Prawosławny Klub Sportowy "Żubr" Jego prezesami zostali ks. Jarosław Ciełuszecki i Marek Poleszuk. Klubowa drużyna piłkarska w pierwszym roku działalności rozegrała kilka meczy, niektóre z nich wygrała. Na terenie parafii prowadzona jest katecheza. O ile w 1953 roku poddanych jej było 150 dzieci ze szkoły podstawowej, to dokładnie pół wieku później już 207 dzieci i młodzieży (przedszkole - 12, szkoła Podstawowa - 71, gimnazjum - 37, Technikum Leśne - 87 osób).

  Katechezę w Zespole Szkół Leśnych do 1 marca 2003 roku prowadził ks. prot. mgr Sergiusz Korch, po nim obowiązki katechety wykonywał do 31 sierpnia 2005 roku dziekan hajnowski ks. prot. mgr Michał Niegierewicz. Obecnie katechetką w ZSL jest mgr Olga Korch. Ona także prowadziła do 31 sierpnia 2004 roku katechezę w Szkole Podstawowej. Jej następcą jest wikariusz parafii św. Dymitra w Hajnówce ks. mgr Marek Jurczuk. Katechezę w Gimnazjum prowadził początkowo ks. mgr Jarosław Ciełuszecki (od września 2003 do września 2005 roku), następnie wikariusz białowieskiej parafii ks. mgr Piotr Rajecki (od września 2005 do 15 października 2005 roku). Następnie do czerwca 2006 roku obowiązki te wykonywał psalmista Marcin Aleksiejuk. Pod opieką parafii znajduje się także Dom Pomocy Społecznej "Rokitnik".

    W dniach 13 i 14 października 1994 roku cerkiew parafialna w Białowieży świętowała swoje stulecie. Obchody jubileuszowe rozpoczęto spotkaniem parafian i zaproszonych gości w Białowieskim Ośrodku Kultury. Z przemówieniami wystąpili proboszcz białowieskiej parafii Sergiusz Korch oraz metropolita warszawski i całej Polski Bazyli. Zebrani wysłuchali też referatów ks. Grzegorza Sosny o dziejach Kościoła prawosławnego na Białostocczyźnie i Piotra Bajko o historii cerkwi i parafii prawosławnej w Białowieży. Zgromadzonym śpiewał chór młodzieżowy diecezji białostocko-gdańskiej w Białymstoku pod dyrekcją Aleksandra Łysynkiewicza. Uroczyste wsienocznoje bdienije (Całonocne Czuwanie) odprawił śp. metropolita Bazyli w asyście duchowieństwa. Następnego dnia uroczystą Liturgię św. odprawił również metropolita Bazyli. Osobom, które przyczyniły się do rozwoju życia parafii, wręczono ordery św. Marii Magdaleny, przyznane przez św. Synod Biskupów Cerkwi Prawosławnej w Polsce. Ordery otrzymali: II stopnia  - Claire-Lise Corbaz-Duvanel z Lozanny (Szwajcaria), były naczelnik gminy Białowieża Henryk Mariański z Hajnówki i Piotr Bajko ; III stopnia - Timofiej Buszko, Sergiusz Dowbysz, Maria Gabiec, Mikołaj Golonko, Stefan Szpakowicz, Zofia Wołkowycka i chór parafialny. Wręczono także kilka listów pochwalnych. Ks. Klaudiusz Puszkarski pełnił funkcję proboszcza parafii białowieskiej równo 40 lat, do chwili przejścia w 1979 roku w stan spoczynku. W czasie służby został podniesiony do godności protojereja (w 1974 roku). W dwa lata później otrzymał mitrę. Od 1976 roku był zastępcą dziekana okręgu Hajnówka. Z okazji 50-lecia kapłaństwa, przypadającego w 1979 roku, odznaczony został orderem św. Marii Magdaleny II stopnia. Zmarł 2 czerwca 1998 roku w Białymstoku, został pochowany w Białowieży. Jego następca ustawił na placu cerkiewnym krzyż poświęcony ks. Puszkarskiemu, który 7 czerwca 1998 roku wyświęcił biskup hajnowski Miron. Krzyż pomalowali uczestnicy XIII Spotkań "Zorki"(dodatek młodzieżowy do "Niwy"- pisma Białorusinów w Polsce), odbywających się w Białowieży w dniach 5-7 czerwca 1998 roku.

    9 lipca 1979 roku do parafii białowieskiej oddelegowany został ks. mgr Sergiusz Korch. W dwa miesiące później powierzono mu oficjalnie funkcję proboszcza parafii, którą sprawuje do dzisiaj. W 1986 roku ks. S. Korcha podniesiono do godności protojereja. W 1990 roku św. Synod Biskupów nagrodził go palicą, a w 1992 roku krzyżem z ozdobami. W 1998 roku ks. Korcha powołano na stanowisko wizytatora religii prawosławnej w szkołach diecezji warszawsko-bielskiej. 27 czerwca 2004 roku proboszcz parafii białowieskiej obchodził jubileusz 25-lecia święceń kapłańskich. 16 października 2003 roku metropolita Sawa mianował wikariuszem parafii w Białowieży ks. Jarosława Ciełuszeckiego. Z początkiem września 2005 roku został on przeniesiony na takie samo stanowisko do parafii św. Michała w Bielsku Podlaskim. Krótko, bo jedynie od 25 sierpnia do 15 października 2005 roku, wikariuszem parafii białowieskiej pozostawał ks. mgr Piotr Rajecki, po czym został przeniesiony do parafii św. Jana Klimaka na Woli w Warszawie. W dniu odejścia ks. P. Rajeckiego metropolita Sawa mianował wikariuszem parafii w Białowieży ks. prot. Stanisława Stracha, byłego proboszcza parafii w Kuzawie, który jednak nie przyjął tego stanowiska, wobec czego z dniem 31 października 2005 roku został zwolniony i przeniesiony w stan spoczynku.

    Od czerwca 2006 stanowisko wikariusza w białowieskiej parafii pełni ks. Waldemar Piotrowski .

   Funkcję psalmisty po zmarłym w 1976 roku Jakubie Cybie objął na krótko Piotr Juszkiewicz, następnie od 6 grudnia 1977 do grudnia 1991 roku pełnił ją Piotr Dworakowski. Pałeczkę dyrygenta po Piotrze Dworakowskim (zm. 9 czerwca 2003 roku) przejął Jerzy Kulik, absolwent Seminarium Duchownego w Warszawie. Funkcję swą sprawował do 15 lipca 2002 roku. Po uzyskaniu święceń kapłańskich opuścił Białowieżę. Od 1 września 2002 do czerwca 2006 roku psalmistą w białowieskiej cerkwi był Marcin Aleksiejuk. Po nim obowiązki dyrygowania chórem przejął ks. Waldemar Piotrowski.

   Starostami cerkiewnymi w okresie powojennym byli: Tomasz Zotow, Jan Smoktunowicz, Jerzy Sidoruk, Eugeniusz Siemieniuk, Aleksander Gwaj, Michał Świetliczny, Stefan Szpakowicz. Od 7 lutego 1999 roku obowiązki starosty pełni Eugeniusz Aleksiejuk. Parafia liczy aktualnie około 1000 wiernych. Wchodzą do niej wsie po łożone na Polanie Białowieskiej (Stoczek, Zastawa, Krzyże, Podolany I i II) oraz Grudki, Pogorzelce, Teremiski, Budy i Czerlonka.

   Od 1946 roku parafia białowieska należy do dekanatu hajnowskiego, diecezji warszawsko-bielskiej. Święta parafialne obchodzone są 22 maja (św. Mikołaja) i 14 października (Opieki Najświętszej Marii Panny). Cerkiew parafialna, dom parafialny, kaplica przy ul. Sportowej oraz cmentarz z kaplicą znajdują się na liście obiektów zabytkowych. W 2002 roku parafia posiadała 26,93 ha gruntów. (oprac. Piotr Bajko)

LINKI:

Galeria