Stajnia carska - widok od południa (2006r.)
zbudowane	koniec XIXw.
pierwotne przeznacznie	stajnia dla 40 koni oraz w skrzydle zachodnim powozownia
wpisana do rejestru zabytków	1985r.
funkcja noclegowa	od 1931r.
Park Pałacowy (mapa interatkywna)
Warto zobaczyć: Stajnia carska - największa galeria w Internecie

Budynek dawnej stajni carskiej na terenie Parku Pałacowego w Białowieży wchodzi w skład zespołu pałacowego, który tu powstał pod koniec XIX wieku. Ma ciekawą i nietypową architekturę. Położony jest opodal bramy pałacowej, nieco na północny zachód od niej. Murowano-drewniany, posiada konstrukcję słupową z wypełnieniami. Jest jednokondygnacyjny z poddaszem i dwukondygnacyjnym ryzalitem środkowym. Budynek zbudowany został na rzucie krzyża. Dłuższe ramiona mają po 28 m każde, ramię zachodnie - 18 m, wschodnie - 4 m.

Budynek ten w dniu 18 grudnia 1985 roku Wojewódzki Konserwator Zabytków w Białymstoku wpisał do rejestru zabytków pod numerem rejestracyjnym 603.

   Stajnia obliczona była na 40 koni, które przywożono do Białowieży specjalnym pociągiem, tuż przed przyjazdem na polowanie cara z rodziną i gośćmi lub wielkich książąt rosyjskich. Karmę dla koni przechowywano w pomieszczeniach na poddaszu. W skrzydle zachodnim mieściła się powozownia. W budynku było kilka pokoi dla obsługi. Zatrzymywał się tutaj także kurier carski. W 1914 roku do stajni doprowadzono linię wodociągową.

   W okresie międzywojennym, z inicjatywy kierownika Parku Narodowego, Jana Jerzego Karpińskiego ,   budynek przystosowano na potrzeby schroniska turystycznego. Zostało ono oddane do użytku w 1931 roku. Posiadało wszelkie wygody, jak: wodociąg, centralne ogrzewanie, oświetlenie elektryczne. Jednorazowo, w trzech salach, mogło pomieścić około 100 osób. Łóżka były sprężynowe, z materacami i pościelą. Schronisko podlegało miejscowej Dyrekcji Lasów Państwowych i przez nią było prowadzone. Działało przez cały rok.

   We wrześniu 1939 roku w południowej części schroniska urządzono salę opatrunkową, podlegającą szpitalowi wojennemu Nr 502, działającemu w Białowieży od sierpnia tego roku.

Dom Wycieczkowy PTTK w Białowieży. Pocztówka (lata 60-te)

   W czasie okupacji niemieckiej w budynku schroniska ulokowano około 100 jeńców rosyjskich, którzy byli wykorzystywani przeważnie do pracy w mleczarni.

   Po II wojnie światowej, w maju 1946 roku, Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku zorganizowała Ośrodek Szkolenia Robotników Leśnych w Białowieży, przemianowany następnie na Państwowy Leśny Ośrodek Szkoleniowy. Ośrodek ten początkowo ulokowany został w budynku dawnej stajni, a później przeniesiony do przedwojennej bursy szkolnej mieszczącej się na terenie Parku Dyrekcyjnego. Placówka prowadziła krótkotrwałe kursy dla robotników leśnych i gajowych oraz 2- i 4-miesięczne kursy dla podleśniczych.

    W 1957 roku Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze wydzierżawiło budynek od Białowieskiego Parku Narodowego i przeznaczyło go na schronisko turystyczne. W tej roli budynek pozostawał przez pół wieku. Zmieniały się kilkakrotnie nazwy obiektu; początkowo było to Schronisko PTTK, następnie Dom Turystyczny PTTK, Dom Wycieczkowy PTTK, a na końcu Dom Turysty PTTK. W skrzydle północnym budynku do początku lat osiemdziesiątych mieściły się także mieszkania pracowników Parku Narodowego.

Ważenie zwierząt przed stajnią (pocz.XXw.)

  Uruchomienie schroniska poprzedził kapitalny remont obiektu. Początki funkcjonowania były dość trudne z powodu niedostatecznego wyposażenia. Standard schroniska nie poprawił się również w latach sześćdziesiątych. Na przeszkodzie stał głównie brak odpowiednich środków pieniężnych. Pomimo przeprowadzenia kapitalnego remontu w latach 1969-1970, nadal narzekano na standard hoteliku. Nie najwyższy standard placówki, rekompensowały jednakże stosunkowo niskie ceny i wspaniałe otoczenie. W latach siedemdziesiątych Dom Wycieczkowy podlegał Zespołowi Obiektów Turystycznych w Tykocinie, wcześniej Zarządowi Oddziału PTTK w Białymstoku.

   Standard hoteliku podniósł się znacznie dopiero po remoncie przeprowadzonym w pierwszej połowie lat osiemdziesiątych. Nadano mu II kategorię. Pokoje 1-osobowe posiadały umywalki, natomiast 2-, 3 i 4-osobowe pełne węzły sanitarne. Urządzono ponadto apartament, a także świetlicę z kominkiem i salę telewizyjną. W recepcji wprowadzono sprzedaż widokówek i drobnych pamiątek, działał także punkt „it”, który zdobywał nawet wyróżnienia w konkursach.

   W dniu 20 października 1987 roku w jednej z sal uruchomiono bar-bistro kat. II na 40 miejsc, prowadzony przez ajenta Ireneusza Bochenko.

Stajnia carska - wtedy już Dom PTTK (lata 70-te)

    Warto podkreślić, że z budynkiem tym wiążą się nie tylko początki działalności turystycznej PTTK na terenie Białowieży, ale także początki białowieskiego przewodnictwa turystycznego. To pierwszy kierownik schroniska, Leon Kozłowski, już jesienią 1957 roku zorganizował, z ramienia PTTK, pierwsze szkolenie kandydatów na przewodników. W dniu 26 kwietnia 1959 roku powstało Koło Przewodników PTTK, które liczyło 27 osób. Zebranie inauguracyjne Koła odbyło się, oczywiście, w schronisku. W nim również, w marcu 1969 roku, Koło Przewodników uzyskało lokal na swą siedzibę i korzystało z niego aż do listopada 1970 roku, kiedy wraz ze zorganizowaną w tym czasie biblioteką przewodnicką przeniosło się do bramy pałacowej.

   W listopadzie 1976 roku w budynku ulokowała się także siedziba nowo utworzonego w Białowieży Oddziału PTTK, który wyłonił się z Oddziału PTTK w Hajnówce i w maju 1987 roku obrał za swego patrona prof. Jana Jerzego Karpińskiego.

   Organizacja całego ruchu zwiedzających na tym terenie wiąże się również ze schroniskiem PTTK. W 1958 roku Zarząd Oddziału PTTK w Białymstoku utworzył w Białowieży Ośrodek Ruchu Turystycznego, którego siedzibą stał się budynek dawnej stajni. Biuro ORT-u, które w późniejszym czasie zmieniło nazwę na Biuro Obsługi Ruchu Turystycznego, a następnie na Biuro Usług Turystycznych, mieściło się w schronisku do 1979 roku. Kierownik schroniska początkowo pełnił także funkcję kierownika ORT-u, co raczej niekorzystnie odbijało się na obsłudze przewodnickiej turystów. Stanowiska te w 1963 roku rozdzielono, co wyraźnie poprawiło obsługę gości schroniska i zwiedzających.

Stajnia carska po lewej, na drugim planie "Brama pałacowa" i wieża "Pałacu carskiego" (koniec lat 50-tych)

Białowieskie PTTK brało udział w organizacji lokalnych i ogólnopolskich rajdów oraz zlotów turystycznych, także różnych imprez z zakresu turystyki kwalifikowanej, obozów Młodzieżowej Szkoły Turystyki Przyrodniczej, organizowały koła i kluby turystyczne przy białowieskich instytucjach i placówkach oraz w środowisku wiejskim, również kursy dla przewodników turystycznych. PTTK w 1972 roku założyło przy Domu Wycieczkowym pierwszą w Białowieży wypożyczalnię rowerów dla turystów i wczasowiczów. Ono również zorganizowało usługi przewozowe furmankami, później bryczkami. Pod koniec lat siedemdziesiątych organizowało seanse filmów przyrodniczych w kinie „Żubr”. Z inicjatywy i przy bezpośrednim udziale białowieskiego PTTK powstało ponadto szereg szlaków turystycznych po Puszczy Białowieskiej.

 W 1973 roku w białowieskim Domu Wycieczkowym PTTK świętowano uroczyście 100-lecie Turystyki Polskiej.

 Biuro Obsługi Ruchu Turystycznego PTTK, w związku z remontem zajmowanego budynku, musiało opuścić go w 1980 roku. Mieściło się ono w prywatnych budynkach przy ul. Olgi Gabiec 3 i Tropinka 2 (obecnie już nieistniejącym) oraz w kiosku z pamiątkami nieopodal parkingu. Z początkiem listopada 1982 roku wprowadziło się na stałe do wyremontowanego i zmodernizowanego obiektu, zajmowanego wcześniej przez rodzinę kolejarską, przy ul. Kolejowej 17 (u wjazdu na parking).

Budynek dawnej stajni carskiej w swej historii remontowany i modernizowany był parokrotnie. Ostatni generalny remont przeszedł w latach 1979-1986; prace prowadzono początkowo (od lipca 1979 r.) w jednym ze skrzydeł budynku, a następnie od grudnia 1980 roku w całym obiekcie. Obiekt oddano oficjalnie do użytku 1 września 1986 roku. Prace remontowe przeprowadził olsztyński Zakład Remontowo-Budowlany, a inwestorem było Okręgowe Zrzeszenie Gospodarki Turystycznej w Olsztynie. Koszt całego przedsięwzięcia wyniósł ok. 70 milionów złotych. Pierwszymi gośćmi hoteliku po remoncie byli uczestnicy międzynarodowego pleneru malarskiego, którym bardzo spodobał się jego klimat.

Potężny żubr leżący na wadzę stojącej przed Stajną carską (pocz.XXw.)

    Urządzenie w budynku dużej sali kominkowej, pozwoliło na organizację tutaj różnych narad, konferencji oraz spotkań. Tradycyjnie już salę wykorzystywano jako miejsce kursów i szkoleń przewodnickich. Tutaj organizowano także bale sylwestrowe i imprezy weselne.

   W latach sześćdziesiątych schronisko mogło przyjąć i zakwaterować jednorazowo 180 turystów. Przed generalnym remontem w latach osiemdziesiątych w hoteliku było 130 stałych miejsc noclegowych, po remoncie zostało ich już tylko 60.

   W 1963 roku przez schronisko przewinęło się 13 100 turystów. W 1988 roku hotelik użyczył noclegów dla 5100 gości. Na początku bieżącego stulecia z noclegów korzystało rocznie około 4000 osób z kraju i zagranicy.

Kierownikami domu turystycznego byli: Leon Kozłowski (od 1957 r.), Witold Łojewski (w latach 60-tych), Czesław Około-Kułak (początek lat 70-tych), Władysław Laprus (1974-1980), Elżbieta Dackiewicz (od września 1986 r.), Helena Siemieniuk (od kwietnia 1988 r.). W ostatnim okresie Dom Turysty podlegał bezpośrednio pod Zarząd Oddziału PTTK w Białowieży.

Dom Turysty PTTK w Białowieży zakończył swą działalność z końcem października 2007 roku, zapisując ładną kartę w historii białowieskiej turystyki. Od tego czasu budynek pozostaje nieczynny. (oprac. Piotr Bajko)

Galeria