 |
|
Kaplica cmentarna stan obecny, ale wiadomo, że już w XVIII w. na cmentarzu istniała kaplica (2009r.)
|
| założony |
I poł. XVIIIw.
|
|
powiększeny
o 1ha
|
1932r. |
|
powiększony o 4,2ha
|
1995r. |
 |
 |
Cmentarz w Białowieży, administrowany przez miejscową parafię prawosławną, ma charakter ekumeniczny, tzn. dokonywane są na nim pochówki osób zmarłych różnych wyznań, a także ludzi niewierzących.
Cmentarz założony został w drugiej połowie XVIII wieku, wokół drewnianej kaplicy zbudowanej nieopodal myśliwskiego dworu królewskiego, dla potrzeb odwiedzającego Białowieżę króla i jego najbliższego otoczenia. Zarówno kaplica, jak i cmentarz są zaznaczone na mapie z 1784 roku, wykreślonej przez Michała Połchowskiego. Znajdują się na północny wschód od dworu. Z dworu do kaplicy prowadziła aleja obsadzona drzewami. Pierwszy opis kaplicy znajdujemy w „Inwentarzu Puszcz JKM-ci Dóbr Stołowych Ekonomij Brzesckiey” z 1780 roku”. Podaje on, że kaplica została zbudowana z bali pokrytych deskami. Podłoga i sufit także były obite deskami. Ołtarz wykonany był z desek heblowanych. Kaplica posiadała ogrodzenie wykonane z żerdzi. Dla ówczesnych mieszkańców była niedostępna. Wynika to chociażby z aktu funduszu [z 1797 r.] cerkwi unickiej, wzniesionej w Białowieży cztery lata wcześniej. Również w późniejszych latach kaplica nie przeszła na własność białowieskiej parafii, utworzonej w 1801 roku. W znanych nam aktach wizyt z 1818 i 1819 roku podaje się wręcz, że parafia kaplicy nie posiada. Być może kaplica znajdująca się na cmentarzu w tym czasie już nie istniała?
W 1873 roku ze środków zebranych przez parafian wybudowano nową kaplicę na cmentarzu, już prawosławną. Także drewnianą. W tym samym roku zakupiono do niej ikony na sumę 201 rubli. W 1912 roku cerkiewka ta została okradziona z krzyża, ewangelii, krzyża na podstawce oraz składanej ikony miedzianej.
W czasie I wojny światowej na cmentarzu założono kwaterę dla jeńców wojennych. Zachowała się ona w szczątkowej formie do początków lat 90-tych ubiegłego wieku. Nieopodal tej kwatery w kilka lat później założono inną kwaterę, z mogiłami żołnierzy polskich, poległych w czasie wojny 1920 roku. Ta kwatera również nie przetrwała do naszych dni.
W 1932 roku cmentarz powiększono o hektar przyległych do niego gruntów prywatnych. Dwóm właścicielom przekazano w drodze rekompensaty pół hektara ziemi ornej należącej do parafii prawosławnej.
Po zbombardowaniu 1 września 1939 roku cerkwi parafialnej, do świątyni cmentarnej przeniesiono odprawianie wszystkich nabożeństw. Stan ten trwał do połowy października 1943 roku. W tym czasie do cerkwi cmentarnej dobudowano przedsionek (tzw. pritwor).
W latach okupacji niemieckiej na cmentarzu dokonywano pochówków osób powieszonych przed cerkwią w czasie publicznych egzekucji. Po wojnie ustawiono w tej kwaterze pamiątkową kompozycję oraz tablice z nazwiskami ofiar.
 |
|
Prawdopodobnie najstarszy zachowany na cmentarzu nagrobek - lata 60-te XIXw. (2009r.)
|
Po wojnie cerkiew cmentarna była kilkakrotnie remontowana. Ostatni remont przeprowadzony został w 2006 roku.
Co pewien czas dokonuje się także przecinki zadrzewienia na cmentarzu, ostatnia miała miejsce w 2003 roku.
W 1983 roku do cmentarza doprowadzono odnogę wodociągu gminnego.
W 1995 roku gmina przekazała parafii prawosławnej, w ramach zwrotu za dobra utracone po II wojnie światowej, tereny położone na północ od cmentarza, zajmującego dotychczas 2 ha. Po powiększeniu jego powierzchnia wzrosła do 4,2 ha.
W 1999 roku powołany został Społeczny Komitet Rozbudowy Cmentarza. Na cmentarzu najpierw przeprowadzono wstępne prace porządkowe, a w dwa lata później rozpoczęto grodzenie, które zostało ukończone w 2001 roku.
We wrześniu 2005 roku na alei prowadzącej do kaplicy ułożono polbruk. Natomiast w listopadzie 2007 roku przy głównej alei założono linię oświetleniową z pięcioma lampami.
Najstarsze zachowane na cmentarzu groby pochodzą z lat 60-tych XIX wieku. Starsza część cmentarza porośnięta jest drzewami. W nowszej części uwagę zwraca kilka oryginalnych kompozycji nagrobnych, wykonanych z drewna przez miejscowego korzenioplastyka Stanisława Banacha.
Z bardziej znanych osób, na cmentarzu białowieskim pochowani są m.in.:
- kpt. Mikołaj Abramow (zm. 1910) - ojciec polskiego pisarza Igora Newerlego;
- dr inż. Stanisław Borowski (1911-1994), zoolog, przyrodnik, myśliwy, gawędziarz, przewodnik turystyczny;
- gen. Józef Bułak-Bałachowicz (1894-1923), zastępca dowódcy Ludowej Armii Ochotniczej, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej
-
Sergiusz Dowbysz (1929-1995) - mistrz rzemiosł artystycznych, działacz spółdzielczy i społeczny
- prof. Jerzy Gniewszew (1926-2002), komandor Marynarki Wojennej, nauczyciel akademicki;
- prof. dr hab. Janusz B. Faliński (1934-2004), geobotanik, ekolog, długoletni kierownik Białowieskiej Stacji Geobotanicznej UW
- inż. Tadeusz Mokrzycki (1926-2007), wieloletni pedagog, nauczyciel i dyrektor Zespołu Szkół Leśnych w Białolwieży
- ks. mitrat Klaudiusz Puszkarski (1905-1998), wieloletni proboszcz parafii prawosławnej w Białowieży;
-
Olga Smoktunowicz (1891-1989), felczer-akuszer, organizatorka służby zdrowia w Białowieży po I wojnie światowej
- Jacek Wysmułek (1937-1983) , twórca kładki turystycznej "Żubra Żubra" i "Szlaku Królewskich Dębów"
(oprac. Piotr Bajko, zdjęcia: Krzysztof Parzych, Tomasz Niechoda)
