Hwoźna w uroczysku "Sierchanowo"

Długość: 10,9km, w tym w Polsce 8,2km

Powierzchnia zlewni: 52 km³

Źródła: uroczysko "Nikor",oddz.324

Ujście: Narewka, oddz. 191

Rzeki Puszczy Białowieskiej

Zalicza się do jednej z najbardziej malowniczych rzek Puszczy Białowieskiej. Stanowi prawy dopływ rzeki Narewka. Początek swój bierze w uroczysku Nikor (odd. 324).

Długość Hwoźnej wynosi 10,9 km, z tego w Polsce 8,2 km. Rzeka ma dość wysokie brzegi i bagniste dno. Płynie wąską, zabagnioną doliną, która po obu bokach otoczona jest starodrzewiem. Las w wielu miejscach dociera do samej rzeki.

Do 1996 roku rz. Hwoźna stanowiła północną granicę ścisłego rezerwatu przyrody Białowieskiego Parku Narodowego. Po powiększeniu obszaru BPN o lasy Nadleśnictwa Browsk, rzeka pełni rolę granicy pomiędzy dwoma Obrębami Ochronnymi BPN – Hwoźna i Orłówka.

W latach 1958-1964 Instytut Badawczy Leśnictwa i Państwowy Instytut Hydrologiczno-Meteorologiczny przeprowadził badania nad charakterystyką stosunków wodnych zlewni rzeki Narewka. Ustalono wówczas powierzchnię zlewni Hwoźnej, która wynosi 51,4 km kw. Określono też odpływ na rz. Hwoźnej - 174,8 mm.

W 1962 roku na rz. Hwoźnej, przy trybie masiewskim, maksymalny stan wody wynosił 202 cm (7 kwietnia), najniższy - 118 cm (11 stycznia).

W literaturze spotyka się różne warianty nazwy rzeki: Gwozna, Gwoźna, Gwoźnia, Hoźna, Hwozna, Hwoźnia a nawet Woźna. Profesor Michał Kondratiuk wyprowadza jej nazwę od staroruskiego słowa „gwozd” (czeski „hwozd”, staropolski „gozd”), oznaczającego „las”. Hozna (Hwozna, Hwozdna) oznacza „rzekę płynącą przez las, leśną”. W pierwotnej nazwie rzeki Hwozdna nastąpiło uproszczenie grup spółgłoskowych „zdn” na „zn” i „hw” na „h”.Anna Andruszewicz z kolei podaje nieco bardziej rozwinięte znaczenie słowa „gwozd”, twierdząc, że dawniej znaczyło ono: „czarny las”. Według niej „Gwozdna” – to „rzeka płynąca przez czarny (ciemny) las”.

Rzeka wymieniana jest już w dokumentach z XVI wieku. W 1541 roku niejaki Goleńczycki otrzymał majątek Goleńczyce wraz z wchodami do rzeki Hwoźnej.

Hwoźna zaznaczona została na mapie z 1784 roku, wykreślonej przez królewskiego geometrę Michała Połchowskiego.

Hwoźna w środkowej części swojego biegu

W 1846 roku Dymitr Dołmatow przeprowadził nad rzeką Hwoźną odłów 6 żubrząt, które przeznaczono do rozsiedlenia w ogrodach zoologicznych oraz dla doświadczeń w oswajaniu.

W maju 1863 roku powstańcy pod dowództwem Kazimierza Houwalta zniszczyli przechodzący przez rz. Hwoźną transport rosyjski, składający się z kilkuset wozów z eskortą. Tutaj też nastąpiło połączenie oddziałów powstańczych.

W latach 1891-1892 roku na rzece Hwoźnej przeprowadzone zostały prace związane z jej kanalizacją (przystosowaniem do spławu drewna). Regulacja rzeki spowodowała obniżenie się w niej poziom wody, w związku z czym w 1894 roku na Hwoźnej wybudowano trzy tamy ze śluzami.

 Przebywający w 1922 roku w Puszczy Białowieskiej Walenty W. Garczyński pozostawił taki oto opis rzeki („Łowiec Polski”, Nr 4/1948):
„Woda płynie w Hwoźnej leniwie, niezdecydowanie (...) tworząc szereg ok – zawodzi, wyrwanych przez wiosenne wiry, i niegłębokich brodów, pozwalających na przedostanie się na jej drugą stronę.
Brzegi porośnięte są gęstą łozą, trzciną lub szuwarem, rzadziej rogożą, stanowią miejsce lęgowe nielicznych krzyżówek, płaskonosów czy cyranek.
Łąki ciągnące się zieloną wstęgą wzdłuż modrej rzeki, pokrywa różnorodna roślinność. Miejsca bardziej bagniste i torfiaste porośnięte są mchem oraz kwaśnemi a ostremi trawami i znaczone tu i tam plamą rudego grząskiego błota. Miejsca wyższe o lepszej glebie okrywają słodkie, szlachetne gatunki traw i rzadkie olchowe krzaki”.

Hwoźna w okolicy "Drogi Masiewskiej"

W czasie II wojny światowej Niemcy wybudowali nad Hwoźną mostek (tryb masiewski). W 1946 roku Park Narodowy zlikwidował go, w celu uniemożliwienia niekontrolowanego ruchu tym mieszkańcom Białowieży, którzy posiadali grunta w Masiewie.

W lutym 1947 roku Włodzimierz Puchalski wykonał na łąkach nad Hwoźną sporą część zdjęć do filmu o tematyce łowiecko-przyrodniczej pt. „Zima w Puszczy Białowieskiej”. Teren ten w następnych latach odwiedzały także inne ekipy filmowe.

W 1948 roku rozpoczęto przyłączanie do Parku Narodowego łąk w dolinach rzek Narewka i Hwoźna. Proces ten trwał do 1952 roku, wzbudzając wśród okolicznych chłopów duże niezadowolenie z powodu zubożenia powierzchni, na której pozyskiwali siano. Łąki nad Hwoźną należały do parafii rzymskokatolickiej w Narewce oraz rolników wsi Masiewo I. Po włączeniu łąk do Parku rozpoczął się intensywny proces wypierania roślinności łąkowej przez zarośla i szuwary oraz powrót lasu do odlesionej doliny. W ostatnich latach BPN, w ramach czynnej ochrony zbiorowisk nieleśnych, wykonuje wykaszanie fragmentów łąki w oddz. 191.

W lipcu 1955 roku odnotowano wylanie Hwoźnej, w związku z silną ulewą, jaka przeszła nad Puszczą. Nastąpiło też podtrucie wód.

W 1958 roku na rzece Narewce i Hwoźnej wykryto ślady bytności bobrów. W związku z tym Wydział Rolnictwa i Leśnictwa Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku w kwietniu 1965 roku wydał zarządzenie w sprawie ochrony tych zwierząt na Hwoźnej. Zarządzenie zabraniało wszelkiego ruchu kołowego i pieszego oraz łowienia ryb tudzież niszczenia nor bobrów w pasach o szerokości 30 m po obu stronach rzeki na odcinku od linii oddziałowej „Masiewskiej" do granicy państwa.

W 1972 roku nad rzeką Hwoźną, w pobliżu granicy państwowej, zaobserwowano po raz pierwszy w polskiej części Puszczy Białowieskiej nowego ssaka - norkę amerykańską.

W maju 1982 roku wojewoda białostocki wydał zarządzenie w sprawie podziału wód otwartych województwa białostockiego na obwody rybackie, włączając m.in. rzekę Hwoźną do obwodu rybackiego „Narewka Nr 1”, co było sprzeczne z obowiązującymi przepisami o ochronie przyrody i naruszało rozporządzenie Rady Ministrów o utworzeniu BPN. W lutym 1983 roku, w wyniku rozprawy wodno-prawnej, rzekę wyłączono z obwodu. (oprac. Piotr Bajko, zdjęcia: Małgorzata Karczewska, Janusz Korbel))

Galeria