Powierzchnia: 1356,91ha

Rok utworzenia: 1969

Rodzaj rezerwatu: leśny

Przedmiot ochrony: reprezentujące niemal całą Puszczę zbiorowiska leśne od łęgów i olsów poprzez grądy do borów świerkowych i sosnowych - łącznie 17 różnych zbiorowisk.

Rezerwaty przyrody (Puszcza Białowieska)

Warto zobaczyć: Rezerwat krakobrazowy -największa glaeria (autor: Krzysztof Parzych)

Pierwszy rezerwat wzdłuż szosy prowadzącej z Hajnówki do Białowieży, utworzony został już w 1921 roku. Decyzję taką podjęto na konferencji odbytej 29 grudnia 1921 roku w departamencie leśnictwa Ministerstwa Rolnictwa i Dóbr Państwowych. Rezerwat miał powierzchnię 1566,05 ha. W 1925 roku został zmodyfikowany, a po II wojnie światowej, w 1955 roku, decyzją Ministerstwa Leśnictwa skasowany.

  W dniu 8 kwietnia 1969 roku, zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, zatwierdzony został rezerwat pod nazwą „Rezerwat Krajobrazowy w Puszczy Białowieskiej” (Monitor Polski nr 16 z dn. 22 IV 1969 roku, poz. 128). Po upływie dwudziestu lat, zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych z 10 maja 1989 roku (Monitor Polski nr 17, poz. 119 z 30 V 1989 roku) zmieniono jego nazwę na „Rezerwat Krajobrazowy Władysława Szafera”.

  Jest to rezerwat leśny, o powierzchni 1356,91 ha, którego zadaniem jest ochrona naturalnego krajobrazu Puszczy Białowieskiej wzdłuż szosy Hajnówka – Białowieża. Rezerwat obejmuje pas lasu długości prawie 17 km i szerokości od 700 do 1000 m. Położony jest na terenie gmin Hajnówka i Białowieża. Daje dobry przegląd składu gatunkowego i struktury głównych typów zbiorowisk leśnych. Specjaliści doliczyli się na tym terenie aż 17 zespołów leśnych oraz kilka nieleśnych. W granicach rezerwatu znalazły się m.in. zbiorowiska, które nie występują w Białowieskim Parku Narodowym, jak: ciepłolubne dąbrowy, pewne formy borów mieszanych oraz grądy z gatunkami ciepłolubnymi i licznymi rzadkimi elementami flory.

  Szata roślinna rezerwatu na ogół jest dość dobrze zachowana. W wielu miejscach las odznacza się naturalnym, puszczańskim charakterem. Na pewnych obszarach daje się jednak zauważyć zniekształcenia zbiorowisk leśnych spowodowanych użytkowaniem rębnym drzewostanów. Lasy te przechodzą różne stadia regeneracji, naturalnego procesu odtwarzania składu gatunkowego i struktury właściwej dla danych warunków siedliskowych. Najbardziej zniekształconą częścią rezerwatu w wyniku gospodarki leśnej jest obszar na przestrzeni około 4 kilometrów w sąsiedztwie Hajnówki. Widzimy tu niezbyt stare jeszcze drzewostany sosnowe lub brzozowe, powstałe w miejscach zrębów zupełnych, wykonanych przed ok. 80 laty.

Fragment rezerwatu wczesną wiosną

  Najczęściej spotykanym typem lasu na terenie rezerwatu jest grąd miodownikowy. Ciągnie się on z małymi przerwami na przestrzeni prawie 14 kilometrów. Posiada dwie postacie fizjonomiczne – jedną charakteryzuje znaczny udział świerka w drzewostanie, drugą – brak tego gatunku. Drzewostan pierwszej postaci złożony jest głównie ze świerka i dębu szypułkowego z domieszką sosny oraz brzozy brodawkowatej i w niższej warstwie grabu. Drzewostan postaci bezświerkowej składa się głównie z dębu szypułkowego i grabu z domieszką brzozy brodawkowatej i sosny, świerk występuje tu tylko jako nieznaczna domieszka. W warstwie krzewów, obok podrostu gatunków wchodzących w skład drzewostanu, spotykamy m.in. leszczynę, jarzębinę, trzmielinę brodawkowatą. W zespole tym znajdziemy też kilka gatunków podlegających ochronie gatunkowej (wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, gnieźnik leśny, buławnik czerwony, podkolan biały i podkolan zielonawy).

Zawilce gajowe - wczesna wiosnna

W pobliżu Białowieży, na przestrzeni około 1,5 kilometra, natrafiamy na grądy świeże i grądy czyśćcowe. Są to wielogatunkowe drzewostany złożone z dębu szypułkowego, lipy drobnolistnej, grabu i świerka. W domieszce występuje jesion, wiąz górski, olsza czarna, osika i brzoza brodawkowata. Sporo tutaj drzew pomnikowych – m.in. dębów o obwodzie pnia około 6 m i wysokości 32 m oraz świerków o obwodzie pnia 4 m i wysokości 42 m. Nierzadko spotka się tu również okazałe lipy, graby i jesiony. W warstwie krzewów występuje leszczyna i podrosty gatunków tworzących drzewostan. W runie wiosną kwitną tu masowo: zawilec gajowy, zawilec żółty, kokorycz pełna, zdrojówka rutewkowata, ziarnopłon wiosenny, złoć żółta i in. W czerwcu ustępują one miejsca innym gatunkom, rozwijającym się później i utrzymującym się w ciągu całego lata, a więc gwiazdnicy wielkokwiatowej, jaskrowi kosmatemu, czworolistowi pospolitemu, gajowcowi żółtemu, żywcowi cebulkowemu, marzance wonnej i wielu innym.

   W środkowej części rezerwatu, na glebach wilgotnych i nieco uboższych, występuje las mieszany. Drzewostan jego jest bardzo drobny, tworzą go głównie dąb i świerk z niewielką domieszką grabu. Zespół ten zajmuje niewielką powierzchnię.

   W środkowej części do początku lat dziewięćdziesiątych występowała dąbrowa świetlista, która następnie przeszła w uboższe postaci ciepłolubnego grądu. W drzewostanie tym spotykamy dąb szypułkowy, brzozę brodawkowatą, sosnę oraz w niewielkiej domieszce świerk. Warstwa krzewów rozwija się raczej słabo, bardzo bogatą jest natomiast warstwa ziół. Występują tu liczne interesujące i rzadkie gatunki, m.in. mieczyk dachówkowaty, turzyca pagórkowata, pięciornik biały, miodunka wąskolistna, głowienka wielkokwiatowa, pszczelnik wąskolistny.

Sosna zwyczajna - w tle świerki

   Dość dużą część rezerwatu w jego środkowej i wschodniej części zajmują bory mieszane świeże. Drzewostan tworzy tu świerk z domieszką sosny i brzozy brodawkowatej. W słabo rozwiniętej warstwie krzewów występuje głównie podrost gatunków budujących drzewostan. W warstwie ziół spotykamy licznie borówkę czernicę, borówkę brusznicę, siódmaczka leśnego, trzcinnika leśnego i wiele innych gatunków, m.in. storczyka – tajężę jednostronną.

   W kilku miejscach, na niewielkich powierzchniach występuje bór mieszany wilgotny. Od poprzedniego zespołu różni się występowaniem w drzewostanie dębu szypułkowego, który niekiedy osiąga tu znaczne rozmiary. Warstwa ziół jest znacznie uboższa w porównaniu z borem mieszanym świeżym. W środkowej części rezerwatu występuje bór wilgotny. W jego sąsiedztwie znajduje się mały fragment boru bagiennego (łochyniowego) Nieco większą powierzchnię zespół ten zajmuje w zachodniej części rezerwatu. Tu sąsiaduje on z niewielkimi fragmentami olsu.

   Na większości powierzchni rezerwatu występują gleby świeże, z wodą gruntową głęboko zalegającą.

   Rezerwat w zachodniej części ma powierzchnię lekko sfalowaną, prawie płaską, natomiast większe urozmaicenie rzeźby występuje we wschodniej części (od osady Zwierzyniec do Białowieży). Są tu dwa większe wzniesienia (180 i 183 m n.p.m.). Jednym z nich jest Góra Batorego w oddziale 449. Różnice wysokości na terenie rezerwatu wynoszą około 20 m.

Tablica informacyjna ustawiona  przy wjeździe do rezerwatu od strony Hajnówki

  Przez rezerwat przepływają dwa strumienie. Jeden (lewy dopływ Leśnej), bez nazwy, przepływa w odległości około 1,5 kilometra od Hajnówki. Drugi, to Krynica – lewy dopływ Łutowni; przepływa w środkowej części rezerwatu, obok osady Zwierzyniec. Po obu stronach strumieni, na torfiastych wilgotnych glebach występują łęgi jesionowo-olszowe. Są to lasy z drzewostanami złożonymi z olszy czarnej i jesionu z domieszką świerka. Występują tu liczne gatunki błotne (np. rzeżucha gorzka, jaskier rozłogowy, knieć błotna). Charakterystycznym dla tego zespołu jest duży udział pokrzywy zwyczajnej, osiągającej niekiedy wysokość 2 m.

   Na terenie rezerwatu archeolodzy naliczyli 37 niewielkich kurhanów, pochodzących prawdopodobnie z X – XIII wieku.

   Teren rezerwatu zamieszkuje wiele gatunków zwierząt, jakie możemy spotkać w Puszczy Białowieskiej. Tu swoje ostoje ma żubr, który często wychodzi na szosę, podobnie jak jelenie, sarny i dziki. Bogatą jest też fauna ptaków tego terenu.

   Teren rezerwatu cieszy się zainteresowaniem naukowców, którzy przeprowadzają na nim różnorakie badania. W latach 1967-1971 i w roku 1975 szatę roślinną rezerwatu badał Aleksander W. Sokołowski (zob. „Ochrona Przyrody” R. 53, 1996). W 1975 roku Krystyna Grodzińska pobrała z rezerwatu próbki mchów do badań nad zanieczyszczeniami polskich parków metalami ciężkimi (zob. „Ochrona Przyrody” R. 43, 1980). W 1977 roku Zbigniew Róg przeprowadził badania nad zniekształceniem wierzchnich poziomów gleb pod wpływem turystyki pieszej (zob. „Zeszyty Naukowe AR-T w Olsztynie. Geodezja i Urządzenia Rolne”, Nr 11/1982). W 1980 roku Hjalmar Uggla, Aleksander W. Sokołowski, Zbigniew Róg i Zofia Uggla ukończyli prace nad fitosocjologiczną i gleboznzawczą charakterystyką rezerwatu (zob. „Zeszyty Naukowe AR-T w Olsztynie. Geodezja i Urządzenia Rolne”, Nr 11/1982). W latach 1980-1989 Ewa Pirożnikow w płacie grądu na terenie rezerwatu przeprowadziła badania nad rozwojem ontogenetycznym osobników zawilca gajowego (zob. „Ekologia Polska”, Vol. 42, Nr 3/4/1994). W sierpniu 1990 roku Bazyli Czeczuga dokonał w rezerwacie zbioru porostów, które wykorzystał do badań nad występowaniem w nich karotenoidów (zob. „Acta Societatis Botanicorum Poloniae” Vol. 63, Nr 1/1994). W 2007 roku członkowie Koła Naukowego Fizyki Środowiska Zamiejscowego Wydziału Zarządzania Środowiskiem Politechniki Białostockiej w Hajnówce pod kierunkiem dra Michała Piwnika wykonali w części rezerwatu badania nad wpływem opadów spalin pojazdów na wskaźniki fizykochemiczne gleby w Puszczy Białowieskiej.

   Z rezerwatem doskonale zapoznaje przebiegający przezeń pieszy, zielony szlak turystyczny (Białowieża-Hajnówka, 25 km).

  W czerwcu 1974 roku, w środkowej części rezerwatu, nieopodal osady Zwierzyniec, oddano do użytku parking Zwierzyniec. Funkcjonował on do grudnia 2004 roku, tj. do momentu pożaru wybudowanego na nim w późniejszym czasie Zajazdu Myśliwskiego.

   Z ciekawszych uroczysk na terenie rezerwatu należy wymienić Gierkówkę i Titówkę (bliżej Białowieży). (oprac. Piotr Bajko, zdjęcia: Stormbringer)

Galeria