Białowieski osocznik

Hasło powiązane: Straże leśne

Zarządca królewski od XVI do XVIII w. Obławnik biorący udział w osaczaniu zwierza.

Pochodzenie nazwy

  Według Giorgija Korcowa termin osocznik pochodzi od słowa "sok", oznaczającego śledzenie , chodzenie po śladach.
Zakres czynności.

   Jego zadaniem było pilnowanie przestrzegania zakazów na terenie osoki - części puszczy, którą musiał co jakiś czas objechać lub obejść. Brał oni także udział w przygotowaniach do polowań królewskich. Rolę podobną do osoczników pełnili również strzelcy i strażnicy. Dodatkowo odpowiadali oni jednak za tzw. wchody do puszczy oraz strzegli jej przed kłusownikami. W owym czasie prawo wstępu do jej lasów miała jedynie ludność - chłopi i szlachta z pobliskich wsi posiadająca tzw. prawo wchodów.

W Puszczy Białowieskiej

O bytności osoczników na terenie Puszczy Białowieskiej świadczy ustawa z roku 1529. Wspomina o nich też "Ustawa na wołoki" z 1557 r.

   "Rewizor z leśniczym mają osoczników obierać, a nie więcej niż ich trzeba przy Puszczach i łowach naszych ustanowić i to nam hospodarowi, oznajmić, a na służbę dawać im po 2 włóki wolne od czynszu i wszelkich podatków"'

   Ordynacja Puszczy JKM-ci leśnictwa Białowieskiego z roku 1639 omawia "powinności osoczników białowieskich". Ustawa mówi o 277 osocznikach , którzy wraz z dziesiętnikami mają pilnować Puszczy ,dokonywać napraw mostów i dróg do ostępów orsaz uczestniczyć w łowach.Obowiązani byli (4 osoczników) zaopatrywać dwór królewski w Białowieży, dozorować prac polowych oraz strzeżenia granic tych pól. Ustawa zwalnia osoczników od czynszów i podatków. Osocznicy podobnie jak strażnicy i strzelcy podlegali wyłącznie urzędowi łowieckiemu. W porównaniu z innymi poddanymi byli w znacznym stopniu uprzywilejowani. Utrwalonym zwyczajem było utrzymywanie stanowisk osockich z ojca na syna. Dobrze zorganizowane i uposażone służby Puszczy Białowieskiej wielokrotnie wykazywały się oddaniem dla jej ochrony.

  Osocznicy w Puszczy Białowieskiej byli rozmieszczeni nie równomiernie. W kwaterze Orzeszkowskiej było ich - 122, w Dmitrowskiej - 101, Fałowskiej - 54. W 1795 r. Puszczy strzegło 16 osoczników. Pod koniec XVIII w. stopniowo zastępowali ich strzelcy i gajowi dozorujący przyznane im tereny leśne.

   Po III rozbiorze Rzeczpospolitej zarząd lasów objął Departament leśny "Adminirałtejstw kolegii" (1798 r.) wówczas zapoczątkowano rosyjski system gospodarki w lasach. (oprac. Krzysztof Parzych)

Galeria