Biała Wieża - widok ogólny (2008r.)
wybudowana	II poł. XIIIw.
wysokość	ok.30m

Biała Wieża – wieża obronna (tzw. donżon), zbudowana w stylu romańskim w drugiej połowie XIII wieku w Kamieńcu Litewskim - obecnie na terenie Republiki Białoruś (obwód brzeski, rejon kamieniecki). Stoi na lewym brzegu rzeki Leśnej, na wysokim, płaskim wzgórzu, na którym dawniej istniał gród obronny otoczony wałami i drewnianymi ścianami obronnymi. Gród z czasem przekształcił się w drewniany zamek, którego resztki przetrwały do początku XIX wieku.

   Niektórzy historycy i krajoznawcy białoruscy zwracają uwagę, że nazwa Biała Wieża w odniesieniu do tego obiektu jest nieprawidłowa. Powinno się używać nazwy Kamieniecka Wieża lub Kamieniecki Stołp. Terminu Biała Wieża użył po raz pierwszy Gieorgij Karcow w swoim dziele „Biełowieżskaja Puszcza” z 1903 roku. Napisał on, że wieża stoi nad brzegiem rzeki Białej (gdy tymczasem u podnóży wieży płynie rzeka Leśna) i stąd jej nazwa. W ten sposób w różnych drukach zadomowiła się nazwa Biała Wieża.

   W literaturze rosyjskojęzycznej na ogół twierdzi się, że właśnie od tej wieży przyjęła nazwę Puszcza Białowieska, sięgająca niegdyś pod Kamieniec (obecnie Kamieniec oddalony jest od obrzeży Puszczy Białowieskiej 40 km). Piotr Szewcow w książce „W zapowiednoj puszcze” (Minsk 1970), zsyłając się na „niektórych historyków”, domniemywa, że okoliczny lud nazwał tę wieżę Białą dlatego, że była ona niezależna, niezdobyta (ponoć kolor biały oznaczał niegdyś wolność, swobodę). W starych dokumentach polskich i litewskich puszcza była określana początkowo jako Białowiesko-Kamieniecka, następnie Bielsko-Białowieska i Białowieska.

  Większość źródeł podaje, że wieża została zbudowana pomiędzy 1276 a 1288 rokiem przez budowniczego („hradoruba”) Aleksego, na polecenie księcia wołyńskiego Włodzimierza Wasilkowicza. Stanowiła ona przygraniczny punkt oporu księcia. Gieorgij Musiewicz - kamieniecki krajoznawca i regionalista twierdzi natomiast, że wieży wcale nie budowano aż kilkanaście lat, jak się to powszechnie podaje; jego zdaniem słup, czyli wieżę, wzniesiono w ciągu dwóch lat (1276-1277), tuż po zbudowaniu grodu.

Biała Wieża w Kamieńcu Litewskim (Napoleon Orda - 1876r.)

  Wieżę posadowiono na podmurówce wysokości 2,3 m i średnicy 16 m. Wieża ma średnicę 13,6 m i wysokość 29,5 m (wg niektórych źródeł 30 m), a grubość ścian sięga 2,5 m. Do budowy użyto ciemno-czerwonej cegły. Wieżę wieńczy masywny krenelaż. Jej ściany przebite są nielicznymi wysokimi i wąskimi strzelnicami. Zachowały się do dzisiaj pozostałości nakrywającego wieżę żebrowanego sklepienia, na którym od zewnątrz opierała się niegdyś drewniana galeria służąca do obrony. Wnętrze budowli podzielone było za pomocą drewnianych pomostów na pięć kondygnacji. Poczynając od trzeciej kondygnacji, w górę wiodą ceglane schody wewnątrz murowanej ściany. Podobno od wieży prowadziły w kierunku lasu i rzeki tajne podziemne przejścia, przez które obrońcy, podczas oblężenia, mogli przedostawać się na zewnątrz i nieoczekiwanie napadać na wroga.

  Galina Tarasiewicz, wieloletnia kierowniczka muzeum w wieży, twierdzi, że cegłę do budowy wieży wyrabiano z miejscowej gliny. Wyrabiano ją jak wosk, potem opalano, nie spiesząc się i układano w kwadraty. Przez trzy-cztery lata suszono na powietrzu i słońcu. Sprawdzano, kiedy jak dzwon dźwięczała, brano. Nigdy nie układano w deszcz ani zimą. Cegłę badali naukowcy. Jej trwałość ocenili na półtora tysiąca lat.

Biała Wieża w Kamiencu Litewskim (okres międzywojenny)

  Wieża w ciągu swej historii była czterokrotnie burzona i palona, ale zawsze ją odbudowywano. Zdołała przetrwać także dewastację, którą pod koniec XIX wieku poczynili sami mieszkańcy miasta, powoli rozbierając fragmenty ceglanych ścian na potrzeby gospodarskie. Kres tej bezmyślności położyła interwencja wybitnego historyka i duchownego prawosławnego Lwa Pajewskiego, proboszcza kamienieckiej cerkwi u cara Mikołaja II. Korzystając z wizyty monarchy we wrześniu 1897 roku w Białowieży, Pajewski poprosił o audiencję, podczas której przedstawił całą sprawę. Duchowny podarował monarsze także kopię ikony Bogarodzicy, która znajdowała się w kamienieckiej wieży. Dzięki staraniom duchownego, państwo wydzieliło na remont wieży odpowiednie środki. Gruntowną jej rekonstrukcję przeprowadzono w 1903 roku. Zdjęto trzymetrową warstwę kulturową wokół zabytku, osuszając przy tym fundamenty, uzupełniono także braki w ścianach. Wokół wieży usypano okrągły wał umocniony kamieniami.

  W 1960 roku, na polecenie jednego z miejscowych sekretarzy, wieżę pomalowano na kolor biały. W dodatku „upiększono” ją transparentem „Sława KPZR!” Ten nieprzemyślany czyn przez ponad trzydzieści lat krytykowali artyści plastycy i historycy. Dzięki ich staraniom wieża odzyskała w końcu pierwotny wygląd. W 1998 roku alpiniści oczyścili ją z białej farby, przywracając pierwotny wygląd. Kosztowało to niemało wysiłku i pieniędzy. Ostatni remont kapitalny wieży został przeprowadzony w 2003 roku.

  Od 1960 roku w wieży istnieje filia Brzeskiego Okręgowego Muzeum Krajoznawczego. (oprac. Piotr Bajko)

Galeria