Jan Miklaszewski - leśnik, organizator lasów panstwoych w II RP

Leśnik, przyrodnik, ekonomista, organizator administracji lasów państwowych i doświadczalnictwa leśnego, profesor i rektor SGGW w Warszawie. Jako szef Departamentu Leśnictwa w Ministerstwie Rolnictwa i Dóbr Państwowych decydował o losach Puszczy Białowieskiej w latach 20-tych ub. wieku. Uczestnik rządowych polowań na głuszce i cietrzewie w lasach białowieskich.

  Urodził się 24 stycznia 1874 roku w Łowiczu, w rodzinie Antoniego i Konstancji z Wojciechowskich. Jego ojciec był urzędnikiem kolejowym.

  Jan ukończył w 1894 roku szkołę realną w Łowiczu, a w 1898 roku Instytut Leśny w Petersburgu. Jako student należał do polskiego koła młodzieży socjalistycznej. W późniejszych latach był oddanym i czynnym działaczem PPS, posługiwał się pseudonimem Zagłoba.

  Po ukończeniu studiów wrócił do kraju i rozpoczął pracę jako praktykant leśny w Zarządzie Lasów Księstwa Łowickiego, początkowo w Spale, później w Skierniewicach. Uczestniczył również w pracy miejscowej organizacji PPS, prowadził także samokształceniowe kółka robotników w Łodzi. Za tę działalność został we wrześniu 1899 roku aresztowany przez władze carskie i więziony przez trzy miesiące, a następnie oddany pod dozór policji. Wyjechał do Warszawy, gdzie nadal uczestniczył w pracy rewolucyjnej.

  W czerwcu 1900 roku J. Miklaszewski został kontrolerem w lasach Ordynacji Zamojskiej. Zajmował się tam przemytem nielegalnej literatury, zorganizował też punkt przerzutu do Galicji zagrożonych rewolucjonistów. W 1901 roku przeprowadził przez granicę m.in. Józefa Piłsudskiego, który uciekł ze szpitala więziennego w Petersburgu.

   W marcu 1902 roku został ponownie aresztowany i przez 4 miesiące przebywał w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej, po czym został zwolniony za kaucją i powrócił do pracy. W listopadzie 1903 roku został skazany na 3 lata zsyłki do guberni archangielskiej za działalność polityczną. Uprzedzony jednak o grożącym mu aresztowaniu, przekroczył granicę austriacką, za którą znalazł schronienie i stanowisko nadleśniczego w lasach krasiczyńskich księcia Władysława Sapiehy, pracował też jako kontroler lasów Ordynacji Zamojskiej, położonych na terenie Galicji. Po ogłoszeniu w Królestwie Polskim w 1905 roku amnestii dla więźniów politycznych powrócił na dawne stanowisko w Ordynacji Zamojskiej w Zwierzyńcu, na którym pozostał do października 1918 roku. Na kilka lat przed wybuchem wojny J. Miklaszewski pomógł w uzyskaniu pracy w lasach Ordynacji Zamojskiej swemu koledze ze studiów w Petersburgu – Janowi Szredersowi, którego następnie, w grudniu 1920 roku, powołał na stanowisko naczelnika Zarządu Okręgowego Lasów Państwowych w Białowieży.

  W tym czasie Jan Miklaszewski rozpoczął działalność twórczą i naukową. Zaczął ogłaszać pierwsze artykuły z zakresu historii i statystyki leśnictwa oraz ustawodawstwa leśnego, a także wydawnictw informacyjnych o leśnictwie. W latach 1907-1917 opublikował 14 większych publikacji, w tym opracowanie „Ogólny rzut oka na rozwój leśnictwa w Królestwie Polskim w XIX wieku”, które zreferował na I Ogólnopolskim Zjeździe Leśników Polskich w Krakowie. W 1917 roku zostaje opublikowana w „Sylwanie” jego praca „Lasy na ziemiach polskich i ich los podczas inwazji”; wykazał w niej w jakim stopniu okupant naruszył zasoby drzewne naszych lasów i przekroczył rozmiary dopuszczalnego użytkowania.

   W latach 1907-1915 J. Miklaszewski współpracował z wychodzącym we Lwowie czasopismem „Sylwan”, prowadząc w nim m.in. rubrykę pt. „Z rynku drzewnego w Królestwie Polskim”. Był jednocześnie łącznikiem pisma na Królestwo Polskie. W tym okresie J. Miklaszewski zorganizował i odbył w Warszawie pod swym przewodnictwem kilka dość licznych i zakonspirowanych zebrań leśników. W latach 1910 roku został redaktorem wydawanego w Warszawie czasopisma „Leśnik Polski” – organu Centralnego Towarzystwa Rolniczego, w którym redagował dział „Z ruchu naukowego”. Czasopismo to wydawane było do początku I wojny światowej.

  Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, na wezwanie Rządu, objął 16 października 1918 roku kierownictwo polskiej gospodarki leśnej jako szef Sekcji IV Lasów w Ministerstwie Rolnictwa i Dóbr Państwowych. W dniu 29 stycznia 1919 roku objął kierownictwo Sekcji III Dóbr Państwowych, powstałej z połączenia Sekcji III i IV, w skład których wchodziły lasy. Z dniem 1 października 1919 roku objął obowiązki Naczelnika Głównego Zarządu Dóbr Państwowych, a w 1921 roku został dyrektorem nowo utworzonego Departamentu Leśnictwa. Pracował na tym stanowisku 10 lat, po czym w związku z reorganizacją i utworzeniem 1 stycznia 1931 roku Dyrekcji Naczelnej Lasów Państwowych i likwidacji Departamentu Leśnictwa, w 1931 roku został przeniesiony w stan spoczynku. Miał wówczas 56 lat i nie myślał jeszcze kończyć kariery życiowej.

  J. Miklaszewski odwiedził Puszczę Białowieską po raz pierwszy w sierpniu 1921 roku. Była to podróż służbowa, odbyta wspólnie z ministrem rolnictwa dr. Józefem Raczyńskim. Miała ona na celu przyśpieszenie prac nad urządzeniem Puszczy Białowieskiej i sporządzenie planów gospodarczych. W tym samym roku, 29 grudnia, J. Miklaszewski przewodniczył posiedzeniu komisji ministerialnej, które odbyło się w Ministerstwie Rolnictwa w Warszawie. Protokół z tego posiedzenia, podpisany m.in. przez J. Miklaszewskiego, stał się dokumentem, który zapoczątkował tworzenie Parku Narodowego w Puszczy Białowieskiej.

   Niestety, J. Miklaszewski uczestniczył też w 1924 roku w zawarciu przez Rząd Polski nieudanej i szkodliwej umowy na eksploatację zasobów drzewnych Puszczy Białowieskiej przez angielską spółkę „Century”. Departament Leśnictwa był krytykowany za ten krok już w końcu kwietnia 1924 roku na zjeździe delegatów Związku Zawodowego Leśników w Warszawie. Czołowy działacz tej organizacji, Adam Loret, wytknął też J. Miklaszewskiemu urządzenie Puszczy Białowieskiej pod kątem zawarcia przyszłej umowy z Anglikami. J. Miklaszewski uważał natomiast, że: „Umowa z przedsiębiorcami angielskimi nie wydaje się być groźna. Eksploatacja, pod ścisłą kontrolą władz polskich, jest prowadzona racjonalnie. Puszcza białowieska nie może być tylko muzealnym zabytkiem, jedynym w swoim rodzaju w Europie specymenem dziewiczego lasu. Musi być dla skarbu Rzeczypospolitej źródłem dochodów” (cytat z książki Stefana Krzywoszewskiego pt. „Z przeżyć i wrażeń myśliwskich” – Kraków 1927, str. 34). Dzisiaj wiemy, że J. Miklaszewski mylił się, a Puszcza Białowieska do dzisiaj nosi piętno tej nieprzemyślanej do końca decyzji. Skarb Państwa zaś miast zyskać, stracił.

  W czerwcu 1926 roku J. Mikłaszewski odwiedził Białowieżę z nowo mianowanym ministrem rolnictwa i dóbr państwowych dr. Aleksandrem Raczyńskim. Zapoznał się wówczas ze stanem Puszczy, a także prowadzoną w niej gospodarką i eksploatacją leśną. Na pewno musiał widzieć, jakie szkody przynosi Puszczy realizacja koncesji, lecz nie podjął odpowiednich kroków zaradczych.

  W latach 20-tych J. Miklaszewski brał dwukrotnie udział w polowaniu na głuszce i cietrzewie na terenie Puszczy Białowieskiej. Pierwszy raz – w kwietniu 1924 roku; niestety, nie ustrzelił wówczas ani jednego ptaka. Drugi raz – w kwietniu 1927 roku; upolował jednego głuszca.

  J. Miklaszewski był współtwórcą instrukcji służbowych dla różnych stanowisk pracowników lasów państwowych oraz systemu rachunkowości materiałowej. Był autorem lub współautorem wielu aktów prawnych z zakresu leśnictwa. Już w 1919 roku stworzył zaczątki doświadczalnictwa leśnego. W 1922 roku opracował instrukcję do zbierania materiałów w celu ułożenia tablic zasobności drzewostanów, która była podstawą prac prowadzonych na 180 powierzchniach doświadczalnych.

  W tym okresie, mimo nawału obowiązków związanych z wysokim stanowiskiem kierowniczym, J. Miklaszewski zdołał napisać około 20 nowych publikacji, w tym połowę z nich w językach obcych. Powstało m.in. czołowe w jego dorobku dzieło „Lasy i leśnictwo w Polsce”. Tom I dzieła został opublikowany w 1928 roku w Warszawie. Zostało ono zaliczone w 1929 roku przez Międzynarodowy Instytut Współpracy Intelektualnej w Paryżu do najbardziej znaczącego dorobku literatury światowej, a w 1934 roku nagrodzone przez Senat SGGW. Drugi tom dzieła, który w 1931 roku był już na ukończeniu, nie został opublikowany ze względu na wysokie koszty wydawnicze, a maszynopis zaginął w czasie powstania warszawskiego.

  W tym okresie działalności J. Miklaszewski był też przewodniczącym polskiej delegacji na I Międzynarodowy Kongres Leśny w Rzymie w 1926 roku i delegatem na VII Międzynarodowy Kongres Leśnych Zakładów Badawczych w Sztokholmie w 1929 roku.

   Od 1931 roku J. Miklaszewski wykładał politykę leśną oraz administrację i rachunkowość na Wydziale Leśnym SGGW. W 1932 roku został habilitowany jako docent administracji i polityki leśnej na tymże wydziale. W 1934 roku objął kierownictwo Zakładu Urządzania Lasu SGGW; wykładał urządzanie i ocenianie lasu oraz statystykę leśną. W 1935 roku mianowany został profesorem zwyczajnym urządzania lasu, a także przewodniczącym Komisji Doświadczalnictwa Leśnego SGGW i redaktorem jej organu pt. „Doświadczalnictwo leśne”. W latach 1935-1936 był prodziekanem Wydziału Leśnego, a w latach 1936-39 rektorem SGGW. W 1934 roku został przewodniczącym komisji do opracowania projektu planu regionalnego Warszawy w Komitecie Warszawskim Ochrony Przyrody oraz prezesem Rady Naczelnej Towarzystwa Popierania Plantacji Miast Rzeczypospolitej Polskiej. Po II Zjeździe Naukowym Leśników Polskich we Lwowie w 1937 roku objął przewodnictwo Komisji Typologicznej. Dzięki jego inicjatywie i staraniom wzniesiony został nowy pawilon uczelni przy ulicy Rakowieckiej w Warszawie, oddany do użytku w czerwcu 1939 roku. Dzięki staraniom J. Miklaszewskiego wybudowano także nowoczesny budynek, przeznaczony na pracownie Wydziału Leśnego oraz drugi – na bursę studencką w Rogowie.

   Po wybuchu wojny we wrześniu 1939 roku i po zlikwidowaniu SGGW przez Niemców jesienią 1939 roku, J. Miklaszewski jako rektor tajnej SGGW, wystąpił z inicjatywą zorganizowania pomocy dydaktyczno-naukowej dla studentów starszych lat i umożliwienia im ukończenia studiów. Pierwsze komplety tajnego nauczania powstały na wiosnę 1940 roku. Kierował także pracą Zakładu Urządzania Lasu, prowadząc zajęcia dydaktyczne również we własnym mieszkaniu. J. Miklaszewski należał wówczas do tzw. zespołu Piątki, tj. grona osób powołanych przez władze podziemne państwa do zorganizowania tajnego nauczania w Polsce. Współpracował z działającym w Warszawie tajnym Uniwersytetem Ziem Zachodnich. W latach 1939-41 pracował w Warszawskim Komitecie Pomocy Społecznej, jako przewodniczący Komisji Rewizyjnej.

   Kontynuując pracę naukową, sporządził kilka opracowań, m.in. „Leśnictwo i łowiectwo w suwerennym Państwie Polskim i ich los podczas inwazji nieprzyjacielskiej”, którego I część została opublikowana w „Sylwanie” w 1947 roku, a II część przechowywana jest w formie maszynopisu w Archiwum PAN w Warszawie. Poszukiwany przez gestapo ukrywał się w Małej Wsi k. Otwocka pod nazwiskiem Władysław Baranowski.

   J. Miklaszewski otrzymał wiele odznaczeń i wyróżnień, m.in.: Krzyż Komandorski Orderu „Polonia Restituta” (1923), Krzyż Niepodległości, Krzyż Komandorski I klasy Orderu Finlandzkiego „Białej Róży” (1926), z godnością członka honorowego Fińskiego Towarzystwa Leśnego. W 1930 roku otrzymał godność członka honorowego Polskiego Towarzystwa Leśnego.

   J. Miklaszewski był żonaty od 1902 roku z Eugenią z Gadomskich. Miał syna Jerzego (1904-40), kapitana artylerii zamordowanego w Katyniu, i córkę Wandę Rzepecką. Zmarł nagle 5 lutego 1944 roku w Warszawie i został pochowany (bez ujawnienia nazwiska) na Cmentarzu Powązkowskim.

   Po wojnie uczczono pamięć J. Miklaszewskiego napisem na kamieniu w Lasach Doświadczalnych SGGW w Rogowie, a także nazwano jego nazwiskiem ulicę na warszawskim Ursynowie. W 1974 roku Stowarzyszenie Wychowanków SGGW ufundowało tablicę pamiątkową na domu profesorskim przy ul. Kieleckiej 46 (odsłonięcie tablicy nastąpiło 20 września 1975 roku). W 1986 roku imię J. Miklaszewskiego nadano Technikum Leśnemu w Rzepinie. Jego imię nosi też grupa drzew modrzewia polskiego w Nadleśnictwie Skarżysko.

   Osobną sprawą jest nadanie w latach 20-tych ubiegłego wieku imienia Jana Miklaszewskiego Muzeum Przyrodniczemu w Białowieży. Jak do tego doszło i kto był inicjatorem uhonorowania takim zaszczytem żyjącego jeszcze, w dodatku urzędującego zwierzchnika Lasów Państwowych? – nie wiadomo! O tym, że białowieskie muzeum miało takiego patrona, dowiadujemy się z dwóch publikacji prof. Józefa Paczoskiego (w latach 1924-1928 był on nadleśniczym Nadleśnictwa Rezerwat, przemianowanego później na Park Narodowy). Są to: artykuł „W sprawie doświadczalnictwa leśnego w Puszczy Białowieskiej” („Las Polski” – Nr 2/1925, str. 53) i „Sprawozdanie z prac wykonanych w 1926 roku w Muzeum Przyrodniczym w Białowieży” („Ochrona Przyrody”, R 1928, str. 113). Nie wydaje się, by ten dość dziwny patronat powstał z inicjatywy J. Paczoskiego, już raczej „palce maczał” w tym Jan Szreders – kolega J. Miklaszewskiego z okresu studiów w Petersburgu, dzięki któremu otrzymał stanowisko naczelnika ZOLP w Białowieży. Być może chciał swemu pryncypałowi odwdzięczyć się w ten sposób? Jan Jerzy Karpiński, następca J. Paczoskiego na stanowisku kierownika Parku Narodowego, tego patronatu już nie honorował (nie wymienia go w żadnej ze swych licznych publikacji). W początku lat 80-tych ub. wieku dr inż. Czesław Okołów, natrafiwszy na wspomniane publikacje J. Paczoskiego, odnowił ten patronat. Na okładkach dwóch tomów „Bibliografii Puszczy Białowieskiej” Cz. Okołowa za lata 1973-1980 i 1981-1985 widnieje informacja, że opracowano je w „Muzeum Przyrodniczo-Leśnym im. prof. Jana Miklaszewskiego”. (oprac. Piotr Bajko)
 

Galeria