Skupowo - widok ogólny (zdjęcie: Krzysztof Parzych)

Skupowo – wieś położona na polanie w Puszczy Białowieskiej przy historycznej granicy dzielącej właściwą Puszczę Białowieską od Puszczy Ladzkiej. Odległość od Narewki – 2 km, od Hajnówki – 17 km.

  Pierwsze udokumentowane wzmianki o Skupowie pochodzą z XVI i XVII w. W połowie XVI w. król Polski, zarazem wielki książę litewski Zygmunt August nadał puszczę Narewską podstarościemu grodzieńskiemu, księciu Iwanowi Massalskiemu. Ród książąt Massalskich swymi początkami sięga IX w., do legendarnych Rurykowiczów, którzy panowali w Księstwie Czernihowskim. Nad rzeką Orlanką w Szczytach jest uroczysko „Rurkowszczyna”, świadczy to o tym, że ziemie te w przeszłości należały do tego rodu. Miano książąt Massalskich pochodzi od starożytnego grodu Masalsk, leżącego nieopodal dzisiejszej Kaługi. Udzielne księstwo Masalskie, podobnie jak sąsiadujące z nim Księstwo Wierchowskie w XIV-XV w. trafiało na przemian w zależność od Litwy lub Moskwy.

   Syn Iwana, Fiodor Massalski, marszałek grodzieński i dworzanin królewski zajął się zagospodarowywaniem puszczy Narewskiej. Zasiedlił tam niemały obszar białoruskimi prawosławnymi poddanymi przenosząc ich ze swoich majątków z Bierastawicy i Alekskszycy (Olekszyce). Dla duchowej opieki nad mieszkańcami nowej posiadłości książę Fiodor w latach 1607-1617 ufundował w mieście swoim Narwie cerkiew pod wezwaniem „Wozniesienija Hospoda Boha i Spasa Isusa Hrysta” i pobudował „monastyr inoczeskij zakonu naszego Hreczeskoho Starożytnieho”. Dotychczas nie zlokalizowano siedziby monasteru „Wniebowstąpienia Pańskiego”. Legenda jedynie głosi, że w jednym z ciemnych ostępów dzisiejszej Puszczy Ladzkiej, w pobliżu rzeki Narewki, widoczne są ułożone w rzędy i złączone zaprawą wapienną wielkie kamienie. W nich okoliczni mieszkańcy upatrują fundamentów jakiejś dawnej znacznej budowli, być może to był monaster? Monaster pozostawał wierny prawosławiu, mimo że potomkowie jego fundatora przeszli na katolicyzm i siłą zmuszali swych poddanych do przyjęcia unii.

  Wszystko wskazuje na to, że przesiedleńcy korzystali ze znacznych ulg i udogodnień, gdyż nadzwyczaj szybko uporali się z wykarczowaniem puszczy, wyrobili pola, łąki, pastwiska i korzystali z nich zanim skończył się termin ich „woli” – tj. niepłacenia podatków. Następnie Massalski założył kilka folwarków: Narewkę, Siemianówkę, Łukę, Mikłaszewo, Lewkowo i inne, przydzielając do nich stosowną ilość chłopskich „dymów” (gospodarstw).

Wycinając puszczę, pozyskiwano drewno, a z niego także: smołę, terpentynę, węgiel drzewny. W miejscu wyciętej puszczy powstała polana a na niej osadnictwo ludności białoruskiej. Ludność rozmawiała w białoruskim dialekcie. W miejscu gdzie najczęściej się spotykano, dokonując skupu i sprzedaży bogactw lasu, pobudowano szopy na ich składowanie. Obok nich zaczęła osiedlać się ludność i w ten sposób powstała wieś Skupowo, nazwana tak od miejsca skupu wspomnianych surowców. Około 1880 roku Skupowo było już dużą wsią o zwartej zabudowie drewnianej, dzięki której, w wyniku pożaru, wieś spłonęła prawie w całości. Mieszkańcy zaczęli się budować obok spalonej osady, za ogrodami, i tak powstało Skupowo Nowe. Na miejscu spalonej wsi także stawiano nowe budynki, a miejsce to zaczęto nazywać Skupowo Stare.

   W okresie zaborów 1795-1915, tereny te należały do cesarstwa rosyjskiego. Wsią Skupowo i folwarkiem Białowieża zarządzał emerytowany carski generał, hrabia Michał Kutuzow, który wydzierżawił je na 50 lat. Mieszkał w Skupowie. Około 1860 roku, w wyniku niezadowolenia ludności, zaczął się bunt przeciwko carskiemu generałowi, który był bezdusznym wyzyskiwaczem. W wyniku niezadowolenia ludności, oczywiście – nie tylko w Skupowie, car Rosji, Aleksander II, wydał 19 lutego 1861 roku manifest o zniesieniu pańszczyzny. Chłopom nadano ziemię. Każda z rodzin otrzymała po jednym „uczastku” ziemi, która była położona w kilku miejscach, następnie ją dzielono pomiędzy rodzeństwem i tak powstała we wsi szachownica (połoski). W 1930 roku przeprowadzono komasację gruntów.

  W okresie II wojny wieś została przez hitlerowców doszczętnie spalona a ludność wywieziona do Nowosad k. Zabłudowa, aby nie pomagała partyzantom. Pacyfikacji dokonano 31 lipca 1941 roku. W trakcie ewakuacji zamordowano mieszkankę Skupowa, Lubę Kryńską. Przed pacyfikacją wieś zamieszkiwało około 800 osób.

  W latach 70-tych ub. wieku wieś zamieszkiwało około 600 osób, było w niej 170 gospodarstw rolnych. Obecnie we wsi Skupowo mieszka około 300 osób. We wsi znajduje się radiolatarnia dla samolotów.

   Przez polanę masiewską, kilkaset metrów na wschód od głównych zabudowań wsi, przechodzi nieczynny fragment szerokotorowej linii kolejowej Granica Państwa-Chryzanów, na której znajduje się, ukryta w Puszczy Białowieskiej, stacja kolejowa, której wieś użyczyła nazwy. Na południe od głównych zabudowań wsi przebiega droga wojewódzka nr 687. (oprac. Leoncjusz Piotrowski, zdjęcia: Krzysztof Parzych)
 

Galeria