Dom Marszałkowski w Białowieży – w nim mieściło się Laboratorium Biologiczne.

Placówka naukowo-badawcza, działająca w Białowieży w latach 1930-1951. Utworzona została w celu sprawowania fachowej opieki hodowlano-weterynaryjnej i prowadzenia prac badawczych związanych z żubrem, którego restytucja w Puszczy Białowieskiej rozpoczęła się we wrześniu 1929 roku.

  Departament Leśny powierzył organizację placówki doktorowi nauk weterynaryjnych Konradowi Wróblewskiemu, który problemami zdrowotności żubrów w Puszczy Białowieskiej zajmował się jeszcze przed I wojną światową. W 1927 roku wydał on obszerne dzieło pt. „Żubr w Puszczy Białowieskiej”, które zyskało szeroki rozgłos. Dr. K. Wróblewski w październiku 1930 roku objął stanowisko kierownika prac biologicznych przy Dyrekcji Lasów Państwowych w Białowieży i przystąpił do gromadzenia potrzebnych przyrządów i materiałów laboratoryjnych, kompletował też bibliotekę podręczną.

  Nowa placówka badawcza otrzymała 5 obszernych pomieszczeń w Domu Marszałkowskim na terenie Parku Pałacowego w Białowieży. W jednym pokoju urządzono salę badań mikroskopowych, w drugim – salę sekcyjną, w trzecim – kuchnię laboratoryjną. Pozostałe pokoje zostały przeznaczone na zbiory muzealne i gabinet kierownika. Laboratorium było początkowo związane z Nadleśnictwem Rezerwat (późniejszy Park Narodowy). Po przejęciu w 1932 roku opieki nad żubrami przez Zakład Doświadczalny Lasów Państwowych (w 1934 roku przemianowany na Instytut Badawczy Lasów Państwowych), pod jego pieczę trafiło również Laboratorium Biologiczne w Białowieży.

  W 1933 roku na stanowisku kierownika Laboratorium został zatrudniony lekarz weterynarii Jan Hay. Zajął się on poszerzaniem zakresu działalności białowieskiej placówki, organizując Pracownię Rozpoznawczą Bakteriologiczno-Łowiecką, która w zakres swej działalności włączyła też choroby zwierzyny łownej.

  Z dniem 1 marca 1935 roku Instytut Badawczy Lasów Państwowych na stanowisko kierownika białowieskiej placówki powołał młodą lekarz weterynarii Ludmiłę Baranowską. W związku ze zwiększeniem zakresu pracy, placówka otrzymała dodatkowe wyposażenie. Nawiązany został przez nią ścisły kontakt z władzami weterynaryjnymi, w porozumieniu z którymi zostały opracowane przepisy, dotyczące rejestracji i uzyskiwania diagnoz chorób zwierzyny łownej, które normowały sposób pobierania i przesyłania próbek padłych w terenie zwierząt. Niestety, młodej lekarz weterynarii nie udało się nawiązać dobrej współpracy z ludźmi zajmującymi się bezpośrednio hodowlą żubrów. W atmosferze ostrego konfliktu L. Baranowska w maju 1936 roku zakończyła pracę w Białowieży.

  Od czerwca 1936 roku nastąpiła przerwa w działalności Laboratorium. Wznowiło ono pracę dopiero w marcu 1937 roku. Stanowisko kierownika Laboratorium objął lekarz weterynarii i inżynier rolnik Tomasz Ślósarski, absolwent SGGW w Warszawie. W Białowieży pracował do wybuchu wojny.

  T. Ślósarski, pomimo początkowych trudności, zapewnił białowieskiej placówce właściwy poziom i rangę. Pod jej opiekę weterynaryjno-hodowlaną trafiły wówczas żubry, bizony, żubrobizony, tarpany, łosie, niedźwiedzie i bobry. Placówka sprawowała bezpośrednią opiekę nad zwierzyńcami żubrów i tarpanów w Białowieży, zwierzyńcem żubrobizonów i bizonów w Nadleśnictwie Smardzewice, także nad tworzącym się zwierzyńcem żubrów w Nadleśnictwie Niepołomice oraz zwierzyńcem żubrów w Pszczynie. Pracowni podlegały również hodowle niedźwiedzi i łosi oraz bobrów w rezerwatach.
Celem zapewnienia rozwoju i osiągnięć białowieskiej placówce naukowej, Instytut Badawczy Lasów Państwowych zaangażował dodatkowo jeszcze jedną siłę fachową. Prace Pracowni obejmowały następujące kierunki: hodowlany, profilaktyczny i leczniczy.

  Pracownia prowadziła osobne książeczki dla każdej sztuki żubrów, bizonów i tarpanów. Odnotowywano w nich wszystkie szczegóły związane z ich pobytem w zwierzyńcu. W tym zakresie placówka białowieska współpracowała ściśle z Polskim Oddziałem Międzynarodowego Towarzystwa Ochrony Żubra i Uniwersytetem Poznańskim.

  Do placówki trafiały próbki zwierząt padłych w terenie oraz pozyskiwanych ze sztuk ustrzelonych podczas polowań reprezentacyjnych w Puszczy Białowieskiej. Kompletowano z nich zbiory anatomopatologiczne, tworząc w ten sposób zaczątek muzeum anatomopatologicznego. Placówka interesowała się także chorobami zwierzyny, które nie były jeszcze dostatecznie zbadane. W ramach zasad współpracy naukowej, z materiałów Pracowni korzystały inne zakłady naukowe, w tym prowadzące równoległe badania własne. Pracownia udostępniała swoją aparaturę także dla badań chorób zakaźnych zwierząt domowych na terenie gminy Białowieża.

   Poza tym białowieska placówka przyczyniała się do rozszerzania badań biochemicznych, prowadzonych w ścisłej współpracy z Wojewódzkim Inspektoratem Weterynarii w Białymstoku w zakresie badań ciężarnych klaczy.
Opiekę fachową nad Pracownią Rozpoznawczą Bakteriologiczno-Łowiecką IBLP w Białowieży sprawował w tym czasie płk dr Kazimierz Zagrodzki, kierownik Wydziału Weterynarii PINGW w Puławach, a zarazem kierownik ogólnej sieci Państwowych Pracowni Rozpoznawczych w Polsce. Gwarantowało to właściwy poziom badań bakteriologicznych i zapewniało placówce dalsze rozszerzenie zakresu prac. Zasięg badań bakteriologicznych Pracowni obejmował również tereny lasów prywatnych.

  Pracownia przyjmowała przesyłane do niej przez nadleśnictwa próbki mięsa, znajdowanego podczas rewizji u kłusowników, dla oznaczenia, czy pochodzi ono od zwierzyny łownej. Wymusiło to na Pracowni rozpoczęcie prób serologicznych na dużą skalę. Podjęła ona doświadczenia ze zwierzętami laboratoryjnymi.

W 1938 roku dla potrzeb Pracowni wzniesiony został w jej pobliżu specjalny budynek, nazywany prosektorium. Dokonywano w nim sekcji dużych zwierząt, padłych na terenie Puszczy, trzymano również zwierzęta laboratoryjne. W tym samym czasie w pobliżu prosektorium zbudowano lodownię, która zaopatrywała Pracownię w lecie w lód, konserwujący surowice, wyciągi, pożywki bakteryjne i nadsyłany materiał.

   Wybuch II wojny światowej ograniczył działalność placówki wyłącznie do zwierząt znajdujących się w puszczańskich zwierzyńcach. Zmienił się też jej status i podległość. W kwietniu 1940 roku pracę w Laboratorium Biologicznym rozpoczął oddelegowany do Białowieży pracownik naukowy Akademii Nauk BSSR, lekarz weterynarii Wiaczesław Demiaszkiewicz (1907-1990), specjalista w zakresie bakteriologii i helmintologii. Pracował on także w okresie okupacji niemieckiej. Po zakończeniu działań wojennych, Laboratorium już w latach czterdziestych wznowiło pracę. Podlegało bezpośrednio Oddziałowi Instytutu Badawczego Leśnictwa w Białowieży. Funkcję kierownika powierzono W. Demiaszkiewiczowi. Naczelnym zadaniem placówki, nazywanej początkowo Laboratorium Bakteriologiczno-Łowieckim, a następnie Stacją Rozpoznawczą Chorób Zwierząt Leśnych IBL, była stała opieka nad zdrowotnością zwierzyny puszczańskiej, ze szczególnym uwzględnieniem zwierzyny znajdującej się w rezerwatach. Działalność tej placówki zakończyła się z końcem 1951 roku. W. Demiaszkiewicz kontynuował nadzór weterynaryjny nad zwierzyną rezerwatową już jako pracownik Białowieskiego Parku Narodowego. (Oprac. Piotr Bajko)

Galeria