Wieś Olchówka w zimowej szacie. Styczeń 2012 r. Zdjęcie: Małgorzata Karczewska

Hasło powiązane: Krzyże ekumeniczne w Olchówce

Wieś położona na płn.-zach. skraju Puszczy Białowieskiej, w gminie narewkowskiej. Powstała na miejscu dawnego uroczyska „Olchowy ostemp”, które wymieniane jest już w „Ordynacji Puszczy” z 1639 roku. W późniejszym okresie mieściła się tutaj osada strażnika leśnego.

  W 1757 roku dokonano pomiaru puszcz królewskich w Wielkim Księstwie Litewskim, wśród nich znalazła się także Puszcza Białowieska. W położonych przeważnie na skraju Puszczy uroczyskach, wymierzono grunta orne i sianożętne, które przydzielono m.in. 15 wsiom osockim – w ich liczbie wymieniana jest nowa wieś Olchowka (Olchówka). Znany jest także list do króla z 1776 roku, w którym wieś Olchówka, razem z Babią Górą, Narewką i Kamiennikami, skarżą się, że nie zapłacono im za wyrób i wywóz „belków”. W 1782 roku wieś Olchówka (wraz ze Skupowem) została dodana przez zarząd ekonomiczny Janowi Benkienowi, szambelanowi i komisarzowi handlu drzewnego w Puszczy Białowieskiej, na zachętę do zagospodarowania nieużytków.

  Wieś Olchówkę wymienia również Inwentarz ekonomii brzeskiej i kobryńskiej z roku 1786. Podaje on, że wieś należy do folwarku Narewki. Po upływie pewnego czasu wieś została przypisana do folwarku Skupowo, a następnie do Masiewa.

   W 1861 roku, kiedy została zniesiona pańszczyzna, osiemnastu chłopom z Olchówki przydzielono ziemię – każdemu po 18 dziesięcin (1 dziesięcina – 1,09 ha).

   W czasie tzw. bieżeństwa w sierpniu 1915 roku, Olchówkę opuściło tylko 5-6 rodzin.

   W latach międzywojennych we wsi działała komórka Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi.

   Tragiczny los spotkał wieś w czasie okupacji hitlerowskiej. Wieś została spacyfikowana w dniu 30 lipca 1941 roku przez Batalion Policji 322. Pacyfikacji było poddanych około 380 osób. Wywieziono ich do wsi Folwarki w gminie zabłudowskiej. Wysiedlone rodziny mogły zabrać ze sobą krowę, prosię o wadze do 20 kg, ubranie i drzewo na opał. Około 50-ciu mieszkańców Olchówki wywieziono na roboty przymusowe do III Rzeszy. Po wysiedleniu ludności hitlerowcy zrabowali pozostawione we wsi mienie, a następnie spalili 70 domów i 145 budynków gospodarczych. Pozostałe budynki, w tym miejscową szkołę, władze okupacyjne wykorzystywały do swych potrzeb. W późniejszym okresie Niemcy zezwolili wysiedlonym mieszkańcom na przesiedlenie się w pobliże ich wsi.

   W tydzień po dokonanej pacyfikacji, wbrew zakazowi, powróciła na teren wsi jej mieszkanka, Eudokia Hałaburda, za co została rozstrzelana. Natomiast w parę tygodni po pacyfikacji hitlerowcy aresztowali, a następnie rozstrzelali w 18 oddziale Puszczy Białowieskiej 5-ciu mieszkańców Olchówki, byłych działaczy w okresie okupacji radzieckiej. Byli to: Eugeniusz Hałaburda, Sergiusz Hałaburda, Szymon Romańczuk (lat 30), Jan Saczko (lat 24), Julian Woroniecki (lat 50).

   W czasie okupacji niemieckiej wieś Olchówka podlegała Amstkommissariatowi w Białowieży.

   Po wojnie Olchówka została odbudowana. Pod koniec lat 70-tych ub. wieku liczyła 73 gospodarstwa.

  W lecie 1956 roku w Olchówce wybuchły dwa, krótko po sobie następujące pożary. W ich rezultacie spłonęło kilka stodół i budynków inwentarskich. Natomiast w lesie, od uderzenia pioruna, zginął pastuch Jan Borowski. Wystraszeni tymi zdarzeniami mieszkańcy zainstalowali w swoich zagrodach, na wysokich tyczkach, instalacje odgromowe. Służyły one im około dziesięciu lat.

  W 1999 roku została wyasfaltowana droga łącząca Olchówkę z Siemianówką. Przebudowana została także ulica w samej wsi, na której położono nawierzchnię asfaltową.

  Na koniec 1999 roku w Olchówce zamieszkiwało 160 osób, natomiast w końcu 2010 roku wieś liczyła już tylko 120 mieszkańców.

   Monachini Eudokia Lachocka na łamach „Przeglądu Prawosławnego” (nr 7/2011) tak scharakteryzowała obecną sytuację wsi: „Olchówka, jak wszystkie wioski na Ścianie Wschodniej, kurczy się. Stoi w niej pięćdziesiąt domów drewnianych i siedemnaście murowanych. Tylko dziesięć rodzin utrzymuje się z rolnictwa. Pozostali to emeryci i renciści. W ostatnich latach osiedliło się w niej osiem osób, które przyjechały z Warszawy, Krakowa, Poznania i Białegostoku. Sołtysem Olchówki przez dwadzieścia lat był Jerzy Łuksza, a od roku ten urząd sprawuje jego żona Zenaida (...). W 2004 roku o. Aleksander Surel i ks. Wojciech Kraśnicki z Narewki wprowadzili w życie wsi święto. Odbywa się ono w pierwszą niedzielę czerwca. Wieś otrzymała od nadleśnictwa dwa dęby, z których wykonano dwa krzyże, prawosławny i katolicki, połączone jednym ramieniem. Na wspólnym ramieniu widnieje napis w języku cerkiewnosłowiańskim „Iisus Chrystos”.

  We wsi działa warsztat drzewny, funkcjonuje też kwatera agroturystyczna „Malwa”.

  Kronikarzem wsi Olchówka jest Mikołaj Woroniecki, emerytowany nauczyciel; współpracuje on z wydawanym w Białymstoku tygodnikiem „Niva”, na łamach którego zamieszcza informacje historyczne i z bieżącego życia wsi. (Oprac. Piotr Bajko)


 

Galeria